उच्च शिक्षामा विद्यार्थीसँगै विदेशिन्छ अर्बौं रकम

A+ A A-

केशरमहलस्थित शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयको वैदेशिक अध्ययन अनुमति शाखाबाट गत मंगलबार दिउँसो साढे १ बजेसम्म १ सय ६९ विद्यार्थीले वैदेशिक अध्ययन अनुमतिपत्र ‘एनओसी’ लिए । शाखाको ढोकामा एनओसी लिन विद्यार्थीको लामो लाइन देखिन्थ्यो । त्यहीँ लाइनमा उभिएका थिए, झापाका प्रशोधन कडरिया ।

‘रहरले विदेश को जान्छ र ? यहाँ प्रयोगात्मकमुखी कोर्स छैन, सैद्धान्तिक मात्र हुन्छ,’ उच्च शिक्षाका लागि संयुक्त अधिराज्य (बेलायत) जान लागेका कडरिया कड्किए । कम्प्युटर साइन्स पढ्न २७ लाख खर्च गरेर उनी बेलायत जान लागेका हुन् । ‘यो खर्च त आफूमाथिको लगानी हो नि,’ उनी आफ्नै मन यसरी बुझाउँछन् । नेपालमा सम्भावना र अवसर पनि देख्दैनन्, उनी । ‘विदेशमा पनि कहाँ सुख छ र ? दुःखै गर्न जाने हो । तर, आफ्नो सपना छ नि,’ उनलाई उनको सपनाले यूके हुत्याउँदै छ ।

वैदेशिक अध्ययन अनुमति शाखामा एनओसी लिन आएका विद्यार्थीहरू ।

पढाइसँगै काम पनि गर्न पाइने लोभमा सुशील श्रेष्ठ १२ लाख खर्चेर जापान जाने तयारीमा छन् । ७ वर्षअघि १२ पास गरेका उनी जापानका लागि एनओसी लिन वैदेशिक अध्ययन अनुमति शाखा पुगेका थिए । स्नातक तह पढ्न जाने र उता गएर भाषा पढेर विश्वविद्यालयमा छिर्ने उनको योजना छ ।

०००

विद्यार्थीसँगै बाहिरिँदैछ पैसा

श्रेष्ठ र कडरिया मात्र होइन, दैनिक ३ सयको हाराहारीमा विद्यार्थी एनओसी लिन शाखामा पुग्छन् । कोरोना महामारीमा पनि एनओसी लिनेको संख्या उस्तै देखियो । आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा २७ हजार ९ सय ७८ जनाले एनओसी लिए । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा ३४ हजार ९४ जनाले एनओसी लिएका थिए ।

कोरोनाका कारण एनओसी लिनेको संख्या केही कम भए पनि त्यो उल्लेख्य नरहेको शाखाका उपसचिव नारायण पोखरेल बताउँछन् । नेपाल राष्ट्र बैंकको अभिलेखमा ०७७/७८ मा शिक्षाक्षेत्रबाट २४ अर्ब ९६ करोड बाहिरिएको उल्लेख छ ।

वैदेशिक अध्ययन अनुमति शाखामा एनओसी लिन आएका विद्यार्थी ।

उच्च शिक्षाका लागि विद्यार्थीसँगै मोटो रकम पनि बाहिरिएको छ । दक्ष जनशक्तिसँगै आर्थिक नोक्सानी देशले व्यहोरिरहेको बताउँछन्, शिक्षाविद् केदारभक्त माथेमा । ‘ज्ञान आर्जन गर्न गएका विद्यार्थीलाई फिर्ता ल्याउन पनि सकिएको छैन । पैसा पनि उतै गएको छ । देशले आर्थिक नोक्सानी व्यहोरिरहेको छ । यो ठूलो क्षति हो,’ उनी चिन्ता व्यक्त गर्छन् ।

शिक्षाविद् डा. अर्जुन कार्की देशमा गुणस्तरीय उच्च शिक्षा नभएका कारण विद्यार्थी बाहिरिएको बताउँछन् । ‘यहाँ गुणस्तरीय शिक्षा भएन । एउटा विद्यार्थीको २५ लाखको कुरा मात्र भएन । हाम्रो त युगीन नोक्सानी भएको छ,’ उनी भन्छन् ।

वैदेशिक अध्ययन अनुमति शाखामा एनओसी लिन आएका विद्यार्थी ।

२४ अर्ब बाहिरिँदा १ अर्ब भित्रियो

अध्ययनका लागि विदेशी विद्यार्थीको रोजाइमा नेपाल कमै पर्छ । नेपालमा विदेशी विद्यार्थीको आगमनभन्दा नेपाली विद्यार्थीको बहिर्गमन बढी भएकाले स्वाभाविक रूपमा ठूलो मात्रामा नेपाली मुद्रा विदेशिइरहेको छ । राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार अध्ययन शीर्षकमा आर्थिक वर्ष ०७७/७८ मा २४ अर्ब ९६ करोड रकम बाहिरिँदा नेपालमा भने १ अर्ब ४ करोड मात्र भित्रिएको छ । नेपालका लागि २३ अर्ब नोक्सानी भएको यो तथ्यांकले देखाउँछ ।

एनओसी लिएका सबै विद्यार्थी विदेश जान्छन् त ?

शिक्षा मन्त्रालयका अनुसार एक दशकमा करिब ५ लाख विद्यार्थीले एनओसी लिएका छन् । शाखाका उपसचिव पोखरेलका अनुसार एनओसी लिएका सबै विद्यार्थी विदेश जान्छन् भन्ने यकिन नभए पनि बहुसंख्यक विदेशिन्छन् । एनओसी लिएकै आधारमा विद्यार्थी विदेश गए भनेर मापन गर्न नमिल्ने बताउँछन्, नेपाल शैक्षिक परामर्श संघ (इक्यान)का अध्यक्ष प्रकाश पाण्डे ।

‘एनओसी लिएका कति यहाँ छन्, कति विदेश गए भन्ने तथ्यांक सरकारले दिन सक्दैन । यसले सरकारको असक्षमता देखाउँछ । एनओसी लिएकै आधारमा यति गए भनेर मापन गर्न पनि मिल्दैन । एउटा विद्यार्थीले चारवटासम्म एनओसी लिएको हुन्छ । पत्र गणना गरिन्छ, व्यक्तिलाई गरिएको छैन,’ उनी भन्छन् ।

एनओसी लिएकामध्ये ६० प्रतिशत विदेश गएको अनुमान गर्छन्, उनी । ‘अमेरिकामा भिसा पाएपछि एनओसी लिने हुन्छ । त्यसैले ९९ प्रतिशत भिसा पाएर गएका छन् भनेर बुझ्न सकिन्छ । बेलायत, अस्ट्रेलिया, क्यानडालगायतका अरु देशका लागि पहिले एनओसी लिएर शुल्क बुझाएको हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।

पहिले एनओसी लिएका देशमा भिसा लाग्छ भन्ने ग्यारेन्टी नहुने उनी बताउँछन् । ‘भिसा लाग्न पनि सक्छ, नलाग्न पनि सक्छ । भिसा लागेन भने तिरेको पैसा फिर्ता आउँछ । त्यसैले एनओसीले बाहिर गएको रियल तस्वीर देखाउँदैन । एनओसी लिएको करिब ६० प्रतिशतको हाराहारीका विद्यार्थीहरू मात्र भिसा पाएर गएका हुन्छन् ।’

एनओसी लिने र विदेशिने विद्यार्थीको संख्यामा कमी नआउने बताउँछन्, उनी । कोरोनाका कारण एनओसी लिनेको संख्यामा कमी देखिएको उनको बुझाइ छ । ‘कोरोनाका कारण दुई वर्षको अवधिमा भिसा पाएर पनि जान नपाएका धेरै विद्यार्थी छन् । कोरोनाले रोकिएको छ । आगामी वर्षहरूमा विदेश जाने धेरै हुन्छन्,’ उनी भन्छन् ।

नेपाली विद्यार्थीको रोजाइमा परेका देश

विद्यार्थीको रोजाइमा अस्ट्रेलिया, जापान, कोरिया, भारत, चीन, साइप्रस, अमेरिका, क्यानडा, न्युजिल्यान्ड, रुस, थाइल्यान्ड, मंगोलिया, श्रीलंका, इजिप्ट, फ्रान्स, बंगलादेश, फिलिपिन्स, पाकिस्तानलगायतका देशमा मेडिकल, व्यवस्थापन, आईटी, होटल म्यानेजमेन्ट, इन्जिनियरिङ, वन विज्ञान, कृषिका लागि विद्यार्थीहरूले एनओसी लिने गरेको तथ्यांकले देखाउँछ ।

विदेशी विद्यार्थीका लागि नेपाल छैन आकर्षक

हजारौँको संख्यामा नेपालबाट विद्यार्थी विदेश पलायन भइरहँदा विदेशी विद्यार्थी भने नेपाल भित्र्याउन सकिएको छैन । अध्यागमन विभागको तथ्यांकअनुसार बर्सेनि १ हजारदेखि २ हजारको हाराहारीमा मात्र विदेशी विद्यार्थी अध्ययननका लागि नेपाल आएका छन् ।

पछिल्लो दुई वर्षमा कोरोना महामारीका कारण विदेशी विद्यार्थीको संख्यामा पनि कमी आएको छ । सन् २०१९ मा १ हजार ९ सय २७ जना विदेशी विद्यार्थी आएकोमा त्यो संख्या घटेर सन् २०२० मा ९ सय ८३ जना मात्र विदेशी विद्यार्थी अध्ययनका लागि नेपाल आएका छन् ।

‘कोभिडका कारणले पछिल्लो वर्ष अध्ययनका लागि आउने विदेशी विद्यार्थीको संख्या घटेको छ,’ विभागका प्रवक्ता झंकनाथ ढकाल भन्छन्, ‘धेरैजसो भिजिट भिसामा आउँछन् । यहाँ आएर कलेजमा भर्ना हुन्छन् । कलेज र शिक्षा मन्त्रालयको पत्र लिएर आएपछि भिसा हान्छन् ।’

पाँच वर्षको अवधिमा ७ हजार विदेशी विद्यार्थी नेपालमा अध्ययनका लागि आएका छन् । विदेशबाट न्यून विद्यार्थी अध्ययनका लागि आउने गरेको शिक्षा मन्त्रालयको भनाइ छ । तर, विदेशी विद्यार्थी भित्र्याउने ठोस शैक्षिक कार्यक्रम र योजना सरकारसँग छैन ।

‘हाम्रोजस्तो देशमा विदेशी विद्यार्थी ल्याउन सक्ने अवस्था छैन । नेपालको विश्वविद्यालयको अवस्थाले पनि त्यो देखाउँछ । विदेशबाट कम संख्यामा विद्यार्थी आएका छन्,’ शिक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ता दीपक शर्मा भन्छन्, ‘नेपालमा पढ्न किन आउने ? यहाँ साइन्स टेक्नोलोजी पढ्न वर्ल्ड क्लासको कोर्स छैन ।’

के पढ्न आउँछन् ?

धेरैजसो विद्यार्थी नेपाली भाषा सिक्नका लागि आउने गरेको पाइएको छ । अर्को एमबीबीएसमा कोटा छुट्याएको हुनाले विदेशी विद्यार्थी नेपालमा आउने गरेका छन् । अध्यागमन विभागको तथ्यांकअनुसार सन् २०२० मा सबैभन्दा धेरै कोरियाबाट १ सय ५३ जना विद्यार्थी नेपाल आएका छन् । त्यस्तै, चीनबाट १ सय २९, अमेरिकाबाट १ सय १०, माल्दिभ्सबाट ९१, जापानबाट ८९, यूकेबाट ६४, श्रीलंकाबाट ६०, जर्मनीबाट २०, फ्रान्सबाट २०, यानडाबाट २० र अस्ट्रेलियाबाट १४ जना विद्यार्थी नेपाल आएका छन् । १–२ जना विद्यार्थी आउने देशहरू धेरै छन् ।

‘केही एमबीबीएसका लागि आउँछन् । धेरै विश्वभाषामा आउँछन् । लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय र काठमाडौं विश्वविद्यालयमा पनि केही सख्यांमा आउँछन् । विशेषगरी कला, संस्कृति, भाषा र संस्कृतिको अध्ययन गर्न आउने गरेको पाइन्छ,’ प्रवक्ता शर्मा भन्छन् ।

किन भित्र्उन सकिएन विदेशी विद्यार्थी ?

विज्ञहरू गुणस्तरीय शिक्षा नभएकै कारण विदेशी विद्यार्थी नेपाल नआएको तर्क गर्छन् । ‘राज्यले शैक्षिक हब बनाउने भन्छ । तर, शिक्षाको गुणस्तरको कुरा हुँदैन । पुरानो खालको पढाइ । पुरानो पाठ्यक्रम । पुरानै सोच । पुरानै जाँचले कसरी विदेशी विद्यार्थी आउँछन्,’ माथेमा भन्छन्, ‘पर्वतारोहण, बुद्धिज्म, ऊर्जाजस्ता कोर्समा पढ्न आउने वातावरण बनाउनुपर्छ ।’

स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता शर्मा पनि पर्वतारोहण, बुद्धिज्म, ऊर्जाजस्ता विषय पढ्न विदेशी विद्यार्थी ल्याउन सकिनेमा सहमत हुन्छन् । अहिलेकै स्थितिमा विदेशी विद्यार्थी नेपाल भित्र्याउन गाह्रो रहेको बताउँछन्, डा. कार्की । ‘बाहिरको विद्यार्थी आकर्षण गर्न सक्ने उच्चस्तरको वातावरण बनाउनुपर्छ । पढौँपढौँ, बसौँबसौँ लाग्ने वातावरण पहिले हुनुपर्‍यो । त्यो प्रतिष्ठा र इज्जत आर्जन नगरेसम्म विदेशी विद्यार्थी आउन गाह्रो छ,’ उनी भन्छन् ।

विमानस्थलबाट बाहिरिँदै युवा विद्यार्थी । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ ।

नेपाललाई शैक्षिक गन्तव्यको रूपमा लैजान सरकारले पहल नै नगरेका कारण विदेशी विद्यार्थी नेपाल ल्याउन नसकिएको बताउँछन, इक्यानका अध्यक्ष पाण्डे । ‘नेपालबाटै विद्यार्थी बाहिरिएको स्थितिमा विदेशी विद्यार्थी आउँदैनन् । मेडिकलमा बढी कोटा छुट्याएकाले अलि बढी आएका हुन् । नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय शैक्षिक गन्तव्यको रूपमा लैजान सरकार, राजनीतिक दल, नेपालका शैक्षिक संघसंस्था र विज्ञहरूले पर्याप्त प्रयत्न नै गरेका छैनन्,’ उनी भन्छन् ।

शैक्षिक हब बनाउने नीति कागजमै सीमित

सरकारले शैक्षिक पर्यटनको हब बनाउने नीति ल्याएको छ तर कार्यावयन हुन सकेको छैन । ‘शैक्षिक हब बनाउने नीति हो तर कार्यान्वयन प्रभावकारी भएको छैन,’ मन्त्रालयका प्रवक्ता शर्मा भन्छन् । सरकारको नीति पनि स्पष्ट नभएको बताउँछन्, इक्यानका अध्यक्ष पाण्डे । ‘नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय शैक्षिक गन्तव्यमा लैजाने भन्ने नीति आयो तर कार्यान्वयन गर्न हामीसँग कस्ता विश्वविद्यालय छन् ? कस्तो विश्वविद्यालय हुुनुपर्छ ? शिक्षण संस्था कति खोल्ने ? पाठ्यक्रम, शिक्षण सिकाइ कस्तो बनाउने भन्ने नीतिमा उल्लेख नै छैन । यसमा हामी धेरै चुकेका छौँ,’ उनी भन्छन् ।

विमानस्थलबाट बाहिरिँदै युवा विद्यार्थी । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ ।

नेपाली विद्यार्थीकाे विदेश पलायन

अध्ययनका लागि विदेश गएका विद्यार्थी कति फर्किन्छन् भन्ने तथ्यांक पनि सरकारसँग छैन । डिग्री लिएपछि उतै काम गर्ने, नेपाल नफर्किने क्रम बढ्दो छ । ज्ञान र सीप हासिल गरेका विद्यार्थीलाई नेपाल फर्काउन नसक्नु दुर्भाग्य भएको बताउँछन्, विज्ञहरू ।

‘शिक्षाको उन्नयनका लागि नयाँ कार्यक्रम केही तयार छैन । गौँडागौँडामा विद्यार्थीलाई यो खराब छ, त्यो खराब छ भनेर बुझाउने काम मात्र भयो । फ्रस्ट्रेटेड बनाएर विदेश पठाएका छौं । फर्किने वातावरण कसले बनाउने ? नेपालबाट सीप सिक्न विदेशिएका छन् । तर, त्यो सीप र शिक्षालाई नेपालमा फर्काउन नसक्नु दुःखको कुरा हो,’ पाण्डे भन्छन् ।

विमानस्थलबाट बाहिरिदै युवा विद्यार्थी । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ ।

नेपाल फर्काउने योजना छैन सरकारसँग

विदेश पलायन भएकालाई देशमा फर्काउन ठोस कार्यक्रम छैन । मन्त्रालयका प्रवक्ता शर्मा भन्छन्, ‘राज्यले स्कलरसीप दिएर पठाएको छ भने ल्याउनुपर्छ । तर, संसार नै ग्लोबल भिलेज बनेको छ । एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा राम्रो अवसर पायो भने के गर्ने ? फर्काउने वातावरण चाहिँ राज्यले बनाउनुपर्छ । यो शिक्षाले मात्र बनाउने होइन । शिक्षाले रोजगार दिने होइन । शिक्षाले अवसरका लागि योग्य बनाउने हो । अवसर त राज्य संयन्त्रले दिने हो । घर सफा गर्ने हो भने धुरीबाट सफा गर्नुपर्छ । छिँडीबाट होइन,’ उनी भन्छन् ।

सोचमा परिवर्तनको खाँचो देख्छन् मन्त्रालयका प्रवक्ता शर्मा । ‘खास कार्यक्रमले भन्दा पनि साइकोलोजीमा परिवर्तन गर्नुपर्छ । स्वयंसेवी संस्था, राजनीतिक दलका कार्यकर्ता र जनस्तरबाट हाम्रो गाउँ हामी नै बानाऊँ । यहाँबाट बाहिर नजाऊँ भन्ने बनाउनुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।

नेपालमै अवसरको ढोका खोल्नुपर्छ

विद्यार्थीलाई नेपालमा आशा देखाउनुपर्ने धारणा माथेमाको छ । ‘पढेर निस्किएपछि जागिर हुनुपर्‍यो । जुन विद्यार्थीको भेल विदेश गइरहेको छ, त्यो भेल प्राकृतिक होइन । भेललाई रोक्न आशा दिनु पर्‍यो । नेपाल बन्दै छ । नेपालमै सम्भव छ । आमाबुबासँगै बस्नुपर्छ । अवसरका ढोकाहरू देखाउनु पर्‍यो,’ उनी भन्छन् ।

सम्बन्धित समाचार :

स्वार्थ समूहले शैक्षिक हब बनाउन दिएनन्

‘विदेशी विद्यार्थी तान्न पढौँपढौँ बसौँबसौँ लाग्ने वातावरण चाहिन्छ’

‘अझै विद्यार्थी विदेशिनेक्रम बढ्छ’

सरकारसँग छैन विदेशिएका विद्यार्थी फर्काउने योजना

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक २६, २०७८ १६:५९