याेग्यता भएर पनि अलपत्र ‘हर्टिकल्चर'का विद्यार्थी : न लोकसेवा लड्‌न पाउँछन्, न स्थानीय निकायले पत्याउँछ

याेग्यता भएर पनि अलपत्र ‘हर्टिकल्चर'का विद्यार्थी : न लोकसेवा लड्‌न पाउँछन्, न स्थानीय निकायले पत्याउँछ

A+ A A-

इलामकी मीना बस्नेतले 'बीएस्सी इन हर्टिकल्चर' (बागबानी) मा स्नातक गरिन् । इलाममै रहेको महेन्द्ररत्न क्याम्पसमा उनी तेस्रो ब्याचकी विद्यार्थी हुन् । तर, उनले आफूले पढेका सबै विषयमा लोक सेवा आयोगजस्ता परीक्षामा भिड्न पाउँदिनन् ।

लोक सेवा आयोग मात्रै होइन, गाउँघरमै खुलाइएका जागिरका लागि समेत भिड्न मीनाले पाउँदिनन् । गतसाल प्रदेश १ ले करारमा कृषिसम्बन्धी जागिरका लागि लोक सेवा फर्म खुलायो । उनले गएर फर्म भरिन् । तर, हर्टिकल्चरबाहेकमा आवेदन दिन पाइनन् । जबकि उनको रहर अर्कै क्षेत्रमा थियो ।

त्यही पनि जस्तै भए पनि जागिर खानुको विकल्प उनमा थिएन । अन्तत : हर्टिकल्चर क्षेत्रमै काम गर्न थालिन् ।

त्यसो त इलाममा पढेका उनीहरूले जिल्लाभित्रै फर्म खुलेको बेला भर्न जाँदा जागिर पाएनन् । लोक सेवा आयोगले नै मान्यता नदिएकाले आफूहरूले पनि नराख्ने भनेको गुनासो उनीहरूको छ ।

जस्तो कि, जिल्लाभित्रै अर्को सीटीईभीटीबाट सम्बन्धनप्राप्त क्याम्पस छ । जहाँ केही समयअगाडि कृषि पढाउने शिक्षकको खोजी भयो । तर, त्यहाँ पनि हर्टिकल्चरकै विद्यार्थी मीनाको भाइपर्ने दुर्वस थापाले जागिर खान पाएनन् ।

त्यस्तै, इलामकै सूर्योदय नगरपालिकामा एकपटक कृषि अधिकृत भनेर खुलाइयो । त्यहाँ पनि हर्टिकल्चर पढेकाले जागिर नपाउने भनियो । जहाँ मीनाकै साथी उषा प्रधानले आवेदन दिएकी थिइन् । यसरी जागिरका लागि भिड्न नपाउँदा चिन्तित छन्, हर्टिकल्चरका विद्यार्थीहरू ।

हर्टिकल्चरका विद्यार्थीहरू प्राक्टिकल गर्दै । तस्वीर: महिमा गोतामे

मीनाका अनुसार स्थानीय तहमा रोजगारी खुलाउँदा पनि प्राय: कृषि प्रसार मात्र भनेर फर्म खुलाउँछ । तर, हर्टिकल्चर पढेका उनीहरूलाई भने त्यसमा अटाइँदैन ।

‘हामीले नपढेको विषयमा लड्न दिनुपर्छ भनेर मागेका पनि होइनौँ । जतिवटा विषयमा क्रेडिट आवर पुग्छ, त्यति नै वटामा लड्न दिनुपर्छ भनेका हौँ,' मीना भन्छिन्, ‘जस्तो हामीले अर्थशास्त्र पनि पढेका छौँ । तर, त्यसको क्रेडिट आवर नपुग्ने भएकाले त्यसमा दिनुपर्छ भनेर भन्दैनौँ । पुग्नेलाई त दिनुपर्छ नि ।'

मीनाका अनुसार उनीहरूले पढेकामध्ये पाँच विषयमा क्रेडिट आवर कृषि नै भनेर पढेका विद्यार्थीको जत्तिकै पुग्छ । जस्तै : हर्टिकल्चरसहित माटो विज्ञान, कृषि प्रसार, बाली संरक्षण र बाली विज्ञानमा तोकिएबमोजिम क्रेडिट आवर पुग्छ । तर, हर्टिकल्चरबाहेकको क्षेत्रमा उनीहरूलाई भिड्न अनुमति छैन । यसरी नपाउनुलाई राज्यले धोका दिएको ठहर्‍याउँछिन्, मीना ।

हर्टिकल्चरका विद्यार्थीहरू प्राक्टिकल गर्दै । तस्वीर: महिमा गोतामे

क्याम्पसले समेत सुरुमा भर्ना गर्न आउँदा उनलाई जागिरको आस देखाएको मीना बताउँछिन् । ‘हामी लोक सेवामा पहल गर्दै छौँ, छिट्टै खोल्दै छौँ,' क्याम्पस प्रशासनको भनाइ उद्धृत गर्दै शिलापत्रसँग उनले भनिन्, ‘ढुक्क भएर भर्ना गर्दा हुन्छ ।' त्यसपछि मीना ४ लाख रुपैयाँ तिरेर पढ्न राजी भइन् । तर, पास भएर निस्किसक्दासमेत उनले कतै भिड्न पाएकी छैनन् ।

त्यसमाथि उनले घरबाट गाली खाने क्रम पनि अझै रोकिएको छैन । ‘जागिर नै नपाउने के विषय रोजेर पढिस् ?' भनेर घरमा सोधिबस्ने उनी बताउँछिन् । जसको जवाफ उनमा छैन । उनी स्वयम् आज यही प्रश्न बोकेर भौँतारिइरहेकी छिन् । र, उनीजस्तै नाजवाफ छन्, उनका सहपाठीहरू ।

हर्टिकल्चरका विद्यार्थीहरू प्राक्टिकल गर्दै । तस्वीर: महिमा गोतामे

त्यस्तै, हाल छैटौँ सेमेस्टरमा अध्ययनरत महिमा गोतामे पनि अग्रजको यो हालत देखेर चिन्तामा छिन् । पास भइसकेपछि के गर्ने भनेर अन्योलमा छिन्, उनी । ‘कतिपय सिनियर दाइदिदीहरूले जागिर नपाएको देख्दा आफूहरूले पनि के गर्ने भनेर सोच्न सकेको छैन,' उनले भनिन्, ‘क्याम्पस प्रशासनले पनि पहल गरिरहेको छ । तर, काम भएन भनेर सरहरू फर्किंदा दु:ख लाग्छ ।'

त्यसमाथि उनीहरूले टीयूबाट मास्टर्स गर्दा 'एमएस्सी एग्रिकल्चर' भित्र जुनकुनै विषय छनोट गर्न पाए पनि कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालयमा मास्टर्स गर्न सबै प्रक्रिया पुगे पनि हर्टिकल्चरबाहेक अरु विषय रोज्न पाउँदैनन् ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत कृषि तथा पशु विज्ञान अध्ययन संस्थाद्वारा मान्यताप्राप्त महेन्द्ररत्न बहुमुखी क्याम्पस एक मात्र हर्टिकल्चर पढाइ हुने क्याम्पस हो । जहाँ १ सय २० जना हर्टिकल्चरका विद्यार्थी पास भइसकेका छन् । र, हाल १ सय ८ जना अध्ययनरत छन् । पूर्वी नेपालमा रहेको यस क्याम्पसमा पश्चिम नेपालदेखिका विद्यार्थी हर्टिकल्चर पढ्न आउँछन् । र, सबैको समस्या एउटै छ, उनीहरूले चाहेको फिल्डमा जागिर खान पाउँदैनन् ।

क्याम्पस प्रशासनको प्रयास निरन्तर असफल

क्याम्पसका उपप्रमुख पोष्टराज लामिछाने आफूहरूले गरिरहेको पहल सफल नभएकोमा चिन्ता व्यक्त गर्छन् । उनका अनुसार उक्त क्याम्पसमा यो विषय पढाउन २०६९ सालदेखि सुरु भएको हो । तर, आजसम्म लोक सेवा आयोगजस्ता सरकारी निकायमा जागिर खान हर्टिकल्चरका विद्यार्थीलाई मान्यता दिइएको छैन । जसका कारण विद्यार्थीको संख्या पनि घटिरहेको उनी बताउँछन् ।

‘पाँचवटै समूहमा प्रतिस्पर्धा गर्न पाउनुपर्ने तर एउटामा मात्र पाउँछन्,' उनले भने, ‘राजपत्र अंकित तृतीय श्रेणी अर्थात् अधिकृत वा सोसरहको पदमा उनीहरूले भिड्न पाउनुपर्ने हो । त्यसका लागि हामीले निरन्तर पहल गरिरहे पनि सफल भएका छैनौँ ।'

समस्या समाधान गर्न क्याम्पस प्रशासनले एमाले नेता सुवास नेम्बाङदेखि झलनाथ खनाललगायत वरिष्ठ नेताहरूलाई समेत भेटे । तर, केही सीप लागेन । कतै केही नभएपछि राजनीतिक बल पनि लगाऊँ भनेर त्यसो गरिएको लामिछाने बताउँछन् । हुँदाहुँदा विश्वविद्यालयमार्फत समेत पहल गरे र त्यहाँका पदाधिकारीसँग कुरा गरेर मन्त्रालयमा अनुरोध गरे । र, २०७७ साल ९ महिना २४ गते त्रिविले मन्त्रालयमा पहलसमेत गर्‍यो ।

लामिछानेका अनुसार लोक सेवाको विषयमा नेपाल कृषि सेवा (गठन समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ति) नियमहरू, २०५० को अनुसूची ३ मा यस विषयलाई समावेश गर्ने हो भने विद्यार्थीले भिड्न पाउँछन् । उक्त अनुसूचीमा लोक सेवामा भिड्न मान्यताप्राप्त शिक्षण संस्थाबाट बीएस्सी एग्री (कृषि विज्ञान) वा सोसरह उत्तीर्ण हुनुपर्ने उल्लेख छ । त्यही ‘सोसरह' भनिएकोलाई अहिले विवादको रूपमा लिइएको उनले बताए ।

उनीहरू आफैँले पनि कृषि मन्त्रालयमा पहल गरे । त्यसलगत्तै पाँचवटै समूहमा हर्टिकल्चरका विद्यार्थीले लोक सेवामा पाँचवटै विषयमा लड्न पाउने भनेर मन्त्रालयले भन्यो । र, लोक सेवा आयोगमा परामर्शका लागि पठाइदियो । त्यतिबेला सोही क्याम्पसका रामप्रसाद गुरागाईंलगायतको टोली पनि मन्त्रालयले बोलाएको मिटिङमा सहभागी भएको थियो ।

त्यसपछि लोक सेवा आयोगले फेरि अर्को विज्ञ समूहको मिटिङ आयोजना गर्‍यो । तर, त्यसको नाम नै हर्टिकल्चर भएकाले अरुमा लोक सेवा दिन मिल्दैन भनेर आयोगले मन्त्रालय नै फिर्ता गरिदिएको जानकारी लामिछानेसँग छ ।

क्याम्पस प्रशासनले भने निरन्तर फलोअप गरिरह्यो । लोक सेवा आयोग र मन्त्रालय धाइरह्यो । अन्तत: क्याम्पस प्रशासनसँगको अनौपचारिक छलफलमा आयोगका आयुक्तले मन्त्रालयमार्फत फेरि पत्र पठाउनू भने । र, सोहीअनुसार उनीहरूले ०७७ साल मङ्सिरमा मन्त्रालयलाई चिट्ठी लेख्न लगाए ।

तर, लोक सेवा आयोगले त्यसको औपचारिक जवाफ आजसम्म दिएको छैन । र, क्याम्पस प्रशासनको पहल सार्थक बन्न सकेको छैन ।

विज्ञको सिफारिसअनुसार निर्णय हुन्छ : लोक सेवा आयोग

लोक सेवा आयोगका आयुक्त उमेशप्रसाद मैनाली यस विषयमा आफूहरू छलफलमै रहेको बताउँछन् । उनका अनुसार लोक सेवाको एउटा कृषि सेवा नियमावली छ । जसमा कुन समूहमा भिड्न कसलाई के चाहिन्छ भनेर योग्यता छुट्याइएको हुन्छ ।

यदि हर्टिकल्चरका विद्यार्थीलाई उनीहरूले भनेजस्तो पाँचवटैमा लोक सेवामा भिड्न दिने हो भने पहिला नियमावली संशोधन गर्नुपर्ने मैनालीको भनाइ छ । जसका लागि विज्ञहरूको टोली बोलाइन्छ । र, उनीहरूले छलफलबाट जे निष्कर्ष निकालेर जे सिफारिस गर्छन्, आयोगले त्यही निर्णय गर्छ ।

त्यसैले आयोग अहिले पनि के गर्ने भनेर छलफलमै रहेको उनले बताए । त्यस विषयसँग सम्बन्धित रहेर कतिकति क्रेडिट आवर तोकिएको छ, त्यसैका आधारमा निर्णय हुने उनको भनाइ छ । ‘हामीले विज्ञहरूको टोलीले दिएको निष्कर्षलाई आधार मान्ने हो,' उनले भने, ‘अब क्याम्पस विद्यार्थीले त फुल क्रेडिट आवर छ भनिहाल्छन् नि । हामीचाहिँ यिनै सेरोफेरोमा रहेर निर्णय गर्छौं ।'

प्रकाशित मिति: सोमबार, असार ७, २०७८ १७:१९