बाबुरामको आग्रह नकार्दै विवेकशील जब साझासँग मिल्ने निधाेमा पुग्यो

A+ A A-

हिजोआज वैकल्पिक राजनीतिको बहस पहिलेजस्तो आकर्षक त सुनिँदैन । विवेकशील नेपाली दल र साझा पार्टीका नेताहरू भने एकता प्रक्रियालाई अन्तिम रूप दिन गृहकार्यमा छन् । एकता अवधिका आन्तरिक किचलो बिर्साउन विभाजनयता दुवैले पाएका हन्डर, ठक्कर पर्याप्त छन् । यही साता पुरानै विवेकशील साझा पार्टी ब्युँताउने उनीहरूको तयारी छ ।

माओवादी केन्द्र र नयाँ शक्ति पार्टीमा क्रमशः पालैपालो रेड स्टिकर टाँसेर वैकल्पिक राजनीति बिसाएका बाबुराम भट्टराईले यो एकता प्रक्रियाप्रति चासो लिएका छन् । एक महिना अघिको कुराे हो । अर्थात्, उनी बूढीगण्डकी गएर केपी ओली, प्रचण्ड र शेरबहादुर देउवालाई भ्रष्टाचारी करार गर्नुभन्दा एक दिनअघिको कुराे । जनता समाजवादी पार्टीका यी एक नम्बर अध्यक्षले विवेकशील नेपाली दलका अध्यक्ष मिलन पाण्डे, महासचिव निर्देश सिलवाल, रमेश पौडेललाई टोखाको कोलोनीमा भेट्न बोलाए ।

भट्टराईले साझा र विवेकशीलको एकता प्रयासबारे बुझ्न चाहे । पाण्डेले खुलाए, ‘हो, रवीन्द्र मिश्रजीसँग एकताको प्रयास भइरहेको छ ।’

भट्टराईले प्रतिक्रिया दिए, ‘तपाईंहरूले माने या नमाने पनि म अझै वैकल्पिक शक्तिकै पक्षधर हुँ । मैले अझै वैकल्पिक राजनीति नै गर्ने हो ।’

विवेकशीलहरू कुरो नबुझेर अलमलमा परे । भट्टराईले व्याख्या गरे, ‘मचाहिँ अहिले सत्ता–वैकल्पिक पार्टीको नेता हुन पुगेको छु । तपाईंहरू अघि बढिराख्नुहोस्, तर अझै १०–१५ वर्ष लाग्नेछ तपाईंहरूलाई ।’

‘तपाईंले त छाडिहाल्नुभयो डा. सा'ब । विकल्पको राजनीति सजिलो छैन भन्ने त यहीँबाट देखियो नि ।’

‘तपाईंहरू वैकल्पिक हो । म पनि मान्छु यो कुरा । तर, साझा पार्टी वैकल्पिक पार्टी होइन', भट्टराईले गुह्य खुलाए । अनि साझासँग फेरि मिल्ने ‘गल्ती नदोहोर्‍याउन’ संकेत गरे ।

यति मात्रै होइन, भट्टराईले आफू अझै पनि अभिभावकजस्तै भएर वैकल्पिक शक्तिलाई सहयोग गर्न तयार रहेको, त्यसका लागि आफूलाई कुनै पद नचाहिने पनि बताए ।

अघिसम्म कुरो नबुझेर अल्मलिरहेका युवा वैकल्पिकहरू अब छक्क पर्न थाले ।

‘हामीले उहाँलाई जातीयताको ह्याङ छाड्न भन्याैं’, भेटेर फर्किएका एक नेताले यो संवाददातासँग हाँस्दै सुनाए, ‘उहाँले हामीलाई साझाको ह्याङ छाड्न भन्नुभयो ।’

भट्टराईसँग टोखामा विकल्प–बहस टुंग्याएर फर्केका उनीहरू बखुन्डोलमा तार जोड्न आइपुगे । बखुन्डोल, जहाँ साझा पार्टीको चिटिक्क परेको कार्यालय छ । साझा पनि यो बीचमा ओज र साैर्य गुमाएको झन् झन् सानो, चिटिक्कको पार्टी भइसकेको छ ।

यो पार्टीसँग मिल्न भनेर विवेकशीलले संगठनभित्रका ६ सय १६ मतदाताबीच भोटिङ नै गरायो । दुईतिहाइ बहुमतले साझासँग फेरि एकताको निर्णय अनुमोदन गरिसकेको छ ।

तर, वैकल्पिक पार्टी हुँ भन्नेहरूको टाउको दुखाइ भने उही ‘मःम र चाउमिन पार्टी’हरूको जस्तै । सानो पार्टी हाँक्न दुई संयोजक नभई नहुने । महाधिवेशनबाट टुंगो लगाउँदै नयाँ राजनीतिक थिति बसाल्न उनीहरू तयार नहुने ।

‘आज करिब टुंगो लागेको छ, अब रवीन्द्र मिश्रजी सेरेमोनियल भूमिकाको अध्यक्ष बन्ने, मिलनजी कार्यकारी अधिकारसहितको संयोजक,’ वार्ता टोलीमा सहभागी एक नेताले सुनाए ।

‘छ महिनाभित्र महाधिवेशन गर्ने । त्यस बेलासम्म एक अर्कालाई अहिलेकै सहमतिको स्पिरिटमा स्वीकार्ने’, उनले थपे ।

प्रचण्डजस्तै ‘फिलिङ कार्यकारी’ काे रवैया नगर्ने । केपी ओलीजस्तै काउन्टर दस्तावेज ल्याएर रमिता नदेखाउने । उनीहरूले दुवै पार्टीतर्फ संघीय समिति सदस्य घटाउने निर्णय गरेका छन् । अब नयाँ पार्टीको नाम पुरानै । विवेकशील साझा पार्टी ।

साझा पार्टीकी प्रवक्ता समीक्षा बाँस्कोटाले भने दुवै नेता कार्यकारी हुने भन्दै यसअघि आइरहेका खबरको खण्डन गरेकी छन् । 'अध्यक्ष र संयोजक दुवै कार्यकारी नै हुने हो, अधिकार प्रयोगबारे चैँ अझै छलफल भइरहेको छ,' उनले भनिन् ।

नयाँ केन्द्रीय कमिटी सय जनाजतिको हुने बताइएको छ । विवेकशील साझाले विगत चुनावमा प्रयोग गरेको झन्डा, चुनाव चिह्न ऐजन कायम हुने छ । कार्यालय पनि बखुन्डोलमै रहने छ । सामाखुसीस्थित विवेकशीलको कार्यालयलाई चाहिँ प्रदेशहरूको सम्पर्क कार्यालयमा रूपान्तरण गर्ने योजना छ ।

तपाईंको मनमा प्रश्न उठ्न सक्छ- विगतमा विवेकशीलको बीउ रोप्ने उज्ज्वल थापाको यसमा के विचार छ ? विवेकशील स्रोतका अनुसार उनले आफू ‘छायामै बसेर सघाउने’ बताएका छन । त्यसका अर्का आर्किटेक्ट गोविन्द नारायण सुरुमा यो एकताको पक्षमा थिएनन् । तर, दुई तिहाई बहुमतले अनुमोदन गरेको निर्णय आफूले सकार्ने उनले बताइसकेका छन् ।

संघीय संसदमा नजितेका यी दुई पार्टीसँग बागमती प्रदेश सभामा भने तीन सांसद छन् । विवेकशीलका दुई, साझाको एक ।

किन फुटे, किन मिल्दैछन् ?

टाउकाहरूको टकरावलाई सैद्धान्तिक विवाद भनी अर्थ लगाइयो भने नेपाली जाति छक्क पर्दैन । बरु 'मिलाएर' बुझ्छ । विवेकशील र साझाको टकरावलाई पनि सक्दाे वैचारिक कलेवर भिराउन खोजियो, विगतमा ।

मिश्र र उज्ज्वल थापाबीच चरम व्यक्तित्व टकराव थियो । यसलाई उनीहरूले ‘संरचनागत भिन्नता’ भनी अर्थ्याए । साझा पार्टीका सूर्यराज आचार्य र विवेकशीलतर्फका गोविन्द नारायणबीच तिक्तता बढ्दै जाँदा बोलचाल समेत हुन छाडेको थियो । यसलाई पनि उनीहरूले ‘नीतिगत मतभेद’ नाम दिए ।

विगतमा कांग्रेस, एमाले फुट्दाको चरित्र हुबहु दोहोरियो, ‘तर पनि म आरोप लगाउन चाहन्न’ भन्दै उनीहरूले सक्दो हिलो छ्यापे । ‘वार्ता समिति’ मा बसेकाहरू नै आपसमा बोल्दैनथे । अरुको के कुरा !

यो सत्य हो, पार्टी कस्तो बनाउने, के मुद्दा लिएर जाने स्पष्टताबिना उनीहरू चुनावमा गएका थिए । विवेकशीलहरू अभियानबाट आएकाले अभियानमुखी पार्टी बनाउन चाहन्थे । साझा पार्टीका तत्कालीन संगठन विभाग प्रमुख मुमाराम खनाल र उनी पक्षधरहरू पहिले संगठन बलियो बनाउनुपर्नेमा जोड दिन्थे ।

उनीहरू दुवै वार्ता समितिमै रहेका पदाधिकारी भए पनि अर्को पक्षलाई सकार्न नसक्ने अवस्थामा थिए । उज्ज्वल थापा र रवीन्द्र मिश्रबीच पनि परस्पर स्वीकारभाव थिएन । रवीन्द्रको शैलीलाई उज्ज्वलले एकलौटी विचार लादेको अर्थमा लिए । उज्ज्वल अन्तर्मुखी र योजनामा चल्ने खालका भए पनि उनमा पर्याप्त स्पष्टता र आक्रामकताको अभाव देखिन्थ्यो । उनीहरूको व्यक्तित्व खिचातानीको मूल्य संगठनले चुकाउन पुग्यो ।

त्यसै बीचमा रवीन्द्रले भएका सबै विभाग भंग गरिदिए । विवेकशील पक्ष अब झसंग भयो । ती नेताले भने, ‘हामीलाई साझा पक्षले सिध्याउन लागेको रहेछ भन्ने पर्‍यो ।’ याद रहाेस्, केन्द्रीय विभागका नेतृत्वमा अधिकांश विवेकशील पक्षकाहरू थिए ।

यो विवादलाई पनि उनीहरूले नीतिगत भिन्नताको जलप दिए । पृष्ठभागमा ‘लुम्बिनी काण्ड’ घट्यो ।

लुुम्बिनी, जहाँ रवीन्द्र मिश्रले संघीयता, धर्मनिरपेक्षताजस्ता विषयमा पुनरावलोकन गर्नुपर्ने माग उठाए । भेलाले त्यसलाई कर्तल ध्वनिले अनुमोदन गरेको समाचार आए । रवीन्द्रले अब पार्टी बलियो बनाउने हो भने भ्रातृ संगठनहरू बनाउनुपर्ने पक्ष लिए । विवेकशील पक्षले त्यसलाई अस्वीकार गर्‍यो ।

रवीन्द्रले अब्दुस मियाँलाई युवा, रिता परियारलाई महिला संगठनको नेतृत्व सुम्पे । मियाँ र परियार दुवै आफ्नो क्षेत्रका योग्य पात्र थिए । तर, आफूसँग कुनै सल्लाह नगरी उनीहरूलाई पदोन्नति गरिएको भन्दै उज्ज्वल थापा पक्ष क्रुद्ध भयो ।

सहभागितामूलक लोकतन्त्र भन्ने विचार अवलम्बन गरे पनि आफ्नै संगठनभित्र त्यसको कुनै अभ्यास नगरिएको आरोप विवेकशील पक्षले लगायो । साझा पक्षले माथिबाट पार्टी निर्माण गर्नुपर्ने ध्यान दिएको उनीहरूको आरोप थियो । साझा पक्षले केवल माइतीघर घुमेर नहुने भन्दै स्थिर राजनीतिक शक्ति बनाउन संगठन नबनाए केही समयपछि स्वतः कमजोर बन्दै गइने अडान लियो ।

व्यक्तित्वको खिचातानी, त्यसमाथि सोचहरूको प्रष्ट भिन्नता । यसरी पार्टी राम्ररी बनिनसक्दै २७ पुस २०७५ मा फुट्यो । दुवै समूह ‘गुड फर् नथिङ’ हुन पुगे ।

उही ममः चाउमिन । जस्तो कि, रवीन्द्र मिश्र कांग्रेस, नेकपालाई खिसी गर्दै भन्छन् नि ।

पछि त मुमाराम, सूर्यराजहरूले पार्टी छाडिहाले । न रह्यो अभियान, न संगठन ।

‘राजनीतिक सोचको अभाव देखियो दुवै पक्षमा’, मुमाराम खनाल भन्छन्, ‘पक्कै पनि यसलाई सच्याउन सकिन्छ भनेर गएका थियौं । तर, राजनीतिका आधारभूत पक्षहरूको बुझाई नभएको, अगाडि जाने कुनै सोच नभएको शक्ति रहेछ ।’ विवेकशील साझा दुवै शक्तिलाई परिवर्तन स्वीकार्न तयार नभएको आलोकाँचो समूहका रूपमा खनालले अर्थ्याए ।

नीति के हो प्रष्ट छैन विवेकशील साझाको । भीडमा लोकप्रिय देखिने एजेन्डाहरूमा उनीहरू तुरुन्तै बोल्छन् । तर, जनताको जीवनलाई छुने गम्भीर विषयहरूमा भने पानी छामेर मात्रै फाल हान्छन् ।

उनीहरूको बीचमा कुनै नीति छ भने पनि त्यसमा एकरूपता आइसकेको छैन । तर, दुई वर्षपछि आउने चुनावले उनीहरूलाई अत्याउन थालिसकेको छ । यसर्थ अड्को पड्को तेलको धुप भनेझैँ गरी मिलनविन्दू खोजेका छन्ः कमिटी प्रणालीलाई विवेकशीलले मान्ने, सहभागितामूलक लोकतन्त्रलाई साझाले मान्ने । विगतको एकीकृत पार्टीको दस्तावेज नै नयाँ एकताको प्रस्थानविन्दू हो भनी सकार्न दुवै पक्ष तयार भएको छ ।

रह्यो लुम्बिनी काण्ड अर्थात् धर्मनिरपेक्षता र संघीयताको विषय । यसलाई उनीहरूले मोटो तर्क दिएर सुलह गराएका छन् । ‘संविधानवाद मान्ने’ उनीहरूको नीति छ । मिश्रको अडानसँग कुनै साइनो नै नभएका मिलन पाण्डे आफैँले यसबारे प्रश्न उठाउँदै एउटा पत्रिकामा लेख लेखेपछि भने यसबारे फेरि प्रश्नहरू पुनर्जागृत भएका छन् । पाण्डे बेलाबखत लैङ्गिक, सामाजिक विषयहरूमा परम्परावादी मतहरू प्रकट गरेको आरोप झेलिरहन्छन् ।

‘यसमा शंका नगर्नुहोस् । उहाँहरू (साझा) को लुम्बिनी भेलाको निर्णय पनि क्यान्सिल, हाम्रा यसबीचका कुरा पनि क्यान्सिल’ विवेकशील संयोजक मिलन पाण्डेले शिलापत्रसँग भने ।

करनीमा मःम चाउमिनको विरोध गरे पनि निर्माणाधीन विवेकशील साझा पार्टीलाई फरक मेनु पस्किनुपर्ने चुनौती छ । त्यो किञ्चित सहज छैन ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर १५, २०७७ १८:५१