समाज र प्रतिस्पर्धी उछिनेका स्वर्ण विजेता महिला

A+ A A-

१३औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग)मा नेपालका महिला खेलाडीले स्वर्ण मात्र जितेनन्, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय कीर्तिमान पनि बनाए । पुरुष खेलाडीभन्दा बढी संख्याको स्वर्ण र कीर्तिमान महिलाकै नाममा रह्यो । प्रतियोगिता चलिरहेकै छ । अझै पनि महिला खेलाडीको नाममा स्वर्णको सम्भावना कायम छ । सागको ‘पावर गेम’मा पनि महिला खेलाडीहरूको प्रदर्शन प्रशंसनीय देखिएको छ ।

ओलम्पियन गौरिका सिंहले लगातार चारवटा स्वर्ण पदक जित्दै दक्षिण एसियाली खेलकुदमा तहल्का पिटिन् । सोमबार महिला सय मिटर फ्री स्टाइलमा स्वर्ण जितेर गौरिकाले आफ्नो साग इतिहासलाई थप बलियो पारेकी हुन् । निर्धारित दूरी ५८ दशमलव १३ सेकेन्डमा पार गरेर गौरिका जारी सागमा व्यक्तिगत विधामा चौथो स्वर्ण जित्न सफल भइन । उनले भारतकी शिभांगीलाई रजतमा चित्त बुझाउन बाध्य पारिन ।

यसअघि ४ सय मिटर फ्रिस्टाइल ४ मिनेट २५ दशमलव १८ सेकेन्डमा पूरा गरेर गौरिकाले व्यक्तिगत विधामा तेस्राे स्वर्ण जितेकी थिइन् । यो सागमा उनी एक्ली खेलाडी हुन् जसले व्यक्तिगत विधामा लगातार चार स्वर्ण जितिन् । चारवटै स्वर्ण जित्न उनले भारतीय खेलाडीलाई पराजित गरिन् । गौरिकाले २ सय मिटर ब्याक स्ट्रोक र २ सय मिटर फ्रिस्टाइलमा पनि स्वर्ण पदक जितेकी थिइन् ।

सोमबार सातदोबाटोमा नेपालकी मिनु गुरुङले इतिहास रचिन् । भारत र श्रीलंकाका खेलाडीलाई पराजित गरी मिनुले महिला बक्सिङमा नेपाललाई पहिलो स्वर्ण दिलाएकी हुन् । उनी दक्षिण एसियाली प्रतियोगितामा नेपालका लागि स्वर्ण जित्ने पहिलो महिला खेलाडी बनेकी छिन् ।

सन् १९९९ मा भएको आठौं सागमा नेपालले बक्सिङमा स्वर्ण जितेको थियो । त्यसपछि नेपालले बक्सिङमा स्वर्ण जित्न सकेको थिएन । तर, मिनुले २० वर्षपछि नेपाललाई स्वर्ण दिलाइन् । सातदोबाटोमा मिनुले स्वर्ण जित्दा हल ताली र हुटिङको गडगडाहटले गुञ्जियो ।

सोमबार नै जुडोबाट पुनम श्रेष्ठले नेपाललाई स्वर्ण दिलाइन् । महिला ७८ केजी तौल समूहमा बंगलादेशकी फरिना खानोमलाई पराजित गरी पुनमले स्वर्णमा नेपालको नाम लेखाएकी हुन् । यसअघि जुडाेकाे ५२ केजी ताैल समूहमुनि देवीका खड्काले पहिलाे स्वर्ण दिलाएकी थिइन् ।

जनकपुरमा भएको महिला कुस्तीमा कञ्चनपुरकी संगीता धामीले ऐतिहासिक स्वर्ण हात पारिन् । दक्षिण एसियाली स्तरका खेलमा महिला कुस्तीमा नेपालले अहिलेसम्म जितेको यो नै पहिलो स्वर्ण हो ।

५५ किलो तौल समूहतर्फ उनले बंगलादेशकी सखिरा सरकाररिनेलाई फाइनलमा पराजित गर्दै नेपाललाई महिलातर्फको कुस्ती खेलमा स्वर्ण पदक दिलाएकी हुन् ।

कुस्तीमा अहिलेसम्म भारत, श्रीलंका र बंगलादेशको दबदबा रहँदै आएको थियो । संगीताले यसपटक दुनियाँलाई देखाइदिइन्, नेपालका महिला खेलाडी पनि कमजोर छैनन्, इतिहास बनाउन सक्छन् भनेर ।

भारोत्तोलनमा सञ्जु चौधरीले नेपाललाई स्वर्ण पदक दिलाइन् । उनी सागको इतिहासमा भारोत्तलनतर्फ स्वर्ण जित्ने पहिलो महिला खेलाडी बनिन् । यति मात्रै होइन, सञ्जुले भारोत्तोलनमा स्न्याच, क्लिन एन्ड जर्क तथा कुल गरी तीनवटै स्पर्धामा नयाँ राष्ट्रिय कीर्तिमानसमेत बनाइन् । अहिलेसम्म कुनै पनि नेपाली महिला खेलाडीले सागमा भारोत्तोलनतर्फ स्वर्ण जित्न सकेका थिएनन् । र, यो गरेर देखाइन् सञ्जुले ।

भारोत्तोलनको महिला ५९ केजी तौल समूहको स्वर्ण जित्न उनले श्रीलंकाकी खेलाडीलाई पछि पारिन् । यो सफलताका लागि उनले स्न्याचमा ७४ र क्लिन एन्ड जर्कमा ९७ केजी गरी कुल १ सय ७१ केजी तौल उचालेकी थिइन् ।

एथ्लेटिक्सतर्फ सागको इतिहासमै पहिलो पटक महिला खेलाडीमार्फत नेपालले स्वर्ण पदक जित्यो । यो स्वर्ण पदक जिताइन् सन्तोषी श्रेष्ठले । सागको १० हजार मिटर दौडमा स्वर्ण जितेर सागमा एथ्लेटिक्सतर्फ स्वर्ण जित्ने पहिलो महिला खेलाडी बनिन् उनी ।

स्वर्ण जित्ने सन्तोषीले भारतीय धाविका कविता यादवलाई १ मिलिसेकेन्ड (पल्स) ले पछि पारिन् । सन्तोषीले निर्धारित दूरी ३५ मिनेट ०७ दशमलव ९४ सेकेन्डमा पूरा गरिन् । जबकि कविताले ३५ मिनेट ०७ दशमलव ९५ सेकेन्ड लगाएर पछि परिन् ।

साइक्लिङमा महिलातर्फ नेपालले साग इतिहासमै पहिलो पटक स्वर्ण जित्यो । निश्मा श्रेष्ठ र लक्ष्मी मगरले नेपाललाई स्वर्ण दिलाएका हुन् । स्वर्ण पदक जित्ने निश्माले एक किलोमिटरको दूरी २ मिनेट २२ दशमलव ४५१ सेकेन्डमा पूरा गरिन् भने १६ किलोमिटरको दूरी लक्ष्मीले १ घन्टा २० मिनेट २० सेकेन्डमा पूरा गरिन् ।

दक्षिण एसियाली प्रतियोगितामा ट्रायथलन नेपालका लागि चुनौतीपूर्ण थियो । भारत र श्रीलंका सधैं नेपालको तगारो बन्थे । तर, यसपटक नेपालकी सोनी गुरुङलाई कसैले रोक्न सकेनन् । र, उनले बनाइन् ट्रायथलनमा स्वर्ण जित्ने पहिलो खेलाडीको कीर्तिमान । स्मरणीय कुरा के छ भने, ट्रायथलनमा यसअघि नेपाली पुरुष खेलाडीले पनि स्वर्ण जित्न सकेका थिएनन् ।

सधैं भारत र श्रीलंकासँग हारेर कास्य पदकमा सीमित हुन्थ्यो नेपाल । यस पटक भने सोनीले स्वर्ण जित्न भारतीय खेलाडीलाई नै पराजित गरिदिइन् । प्रतिद्वन्द्वीलाई पराजित गर्न सोनीले निर्धारित ७ सय ५० मिटर पौडी, २० किलोमिटर साइक्लिङ र ५ किलोमिटर दौड १ घन्टा १३ मिनेट ४५ सेकेन्डमा पूरा गरिन् ।

१२औं सागमा उसुतर्फ स्वर्ण जित्न सफल निमा घर्ती मगर यस पटक फेरि स्वर्ण जितेर कीर्तिमानी खेलाडी बनिन् । सागको दुई संस्करणमा उसुतर्फ लगातार स्वर्ण जित्ने उनी पहिलो महिला खेलाडी बनेकी हुन् ।

तेक्वान्दोमा आयशा शाक्यले २९ वर्षभन्दा माथिको पुम्से अर्थात् कला प्रदर्शन विधामा दुई स्वर्ण हात पारिन् । उनले महिला एकल विधा तथा सञ्जीवकुमार ओझासँगको जोडीमा स्वर्ण जितेकी हुन् ।

बंगलादेशमा भएको ११औं सागमा पनि उनले स्वर्ण नै जितेकी थिइन् ।

जारी सागमा काजल श्रेष्ठले तेक्वान्दोतर्फ नेपाललाई स्वर्ण दिलाइन् । फाइटको ४६ केजीमुनि तौल समूहमा पाकिस्तानकी सायद सिड्जा बटुललाई ५०–१४ अंकले पराजित गर्दै काजलले स्वर्ण चुमिन् ।

नेपाली महिला फुटबलले स्वर्ण जित्न सकेन । तर, महिला फुटबलको सहभागितालाई सम्झनलायक बनाउन सावित्रा भण्डारीकाे याेगदान महत्त्वपूर्ण रह्याे । उनले अन्तर्राष्ट्रिय महिला फुटबलमा सर्वाधिक गोल गर्दै नयाँ कीर्तिमान बनाइन् । एपीएफ क्लबमा आवद्ध उनले माल्दिभ्सविरुद्धको खेलमा ह्याट्रिक गरिन् । अन्तर्राष्ट्रिय फुटबलमा सावित्राले ३८ गोल गरेकी छन् ।

भलै नेपाली महिला क्रिकेट टोलीले स्वर्ण हात पार्न सकेन । तर, बैतडीकी अञ्जली चन्दले अन्तर्राष्ट्रिय रेकर्ड बनाइन् । उनी माल्दिभ्सविरुद्धको खेलमा १ ओभर १ बलमा कुनै रन नदिई ६ विकेट लिएर टी–२० अन्तर्राष्ट्रिय महिला क्रिकेटमा कीर्तिमान बनाउन सफल भइन् । प्रतियोगितामा अञ्जलीले उत्कृष्ट बलर र सर्वोत्कृष्ट खेलाडीको उपाधि जितिन् । उनले चार खेलमा ११ दशमलव १ ओभरमा ५ मेडन राख्दै ११ विकेट लिएकी थिइन् ।

स्वयम् अञ्जली र मुलुकका लागि यो उपलब्धि अकल्पनीय थियो ।

भलिबलले रजत पदकमै चित्त बुझाउनुपरे पनि नेपाली महिला खेलाडीले उच्च तारिफ पाएका छन् । अहिलेसम्म फाइनलमा पुग्न नसकेको नेपालका महिला खेलाडी यसपटक शानदार रूपमा स्वर्णका लागि भिडे । राम्रो प्रदर्शन गरे पनि स्वर्ण चुम्ने लक्ष्य भने पूरा हुन सकेन । तथापि, सागमा रजत जितेर महिला भलिबल टोली इतिहास बनाउन सफल भयो ।

सागमा नेपाली महिला कबड्डी टोलीले पनि इतिहास रचेको छ । अर्थात्, साग इतिहासमै पहिलोपल्ट नेपाल फाइनलमा पुग्यो । यो नेपालका लागि ऐतिहासिक सफलता हो । फाइनलमा भारतसँग पराजित भए पनि ऐतिहासिक रजत पदक जित्न नेपाली कबड्डी टाेली सफल भएकाे छ ।

जारी सागमा नेपालले अहिलेसम्म ४९ स्वर्ण पदक जितेको छ । यसमध्ये पुरुष खेलाडीले २० स्वर्ण पदक जित्दा महिला खेलाडीले २८ स्वर्ण जितिसकेका छन् । तेक्वान्दोको पेयर पुम्सेमा भने आयशा शाक्य र सञ्जीवकुमार ओझाको जोडीले संयुक्त रूपमा पदक जितेको थियो । यसरी पुरुष खेलाडीभन्दा ८ वटा स्वर्ण बढी जितेका छन् महिला खेलाडीले ।

कराते, तेक्वान्दो, उसु र ट्रायथलनमा नेपालले राम्रो प्रदर्शन गर्‍यो । यी चार विधामा नेपालले कुल २९ पदक जित्यो । यसमा १६ स्वर्ण महिला खेलाडीको नाममा रह्यो ।

भारोत्तोलन र एथ्लेटिक्समा पहिलो ऐतिहासिक स्वर्ण, पौडीमा लगातार चार स्वर्ण महिला खेलाडीले नै चुमे । साइक्लिङमा महिला र पुरुष खेलाडीले दुई/दुई स्वर्ण जिते ।

करातेमा नेपालले कुल १० स्वर्ण जित्यो । जसमा महिला र पुरुष खेलाडीले ५/५ स्वर्ण हात पारे । तेक्वान्दोमा महिलाले ७ र पुरुष ४ स्वर्ण गरी नेपालले ११ स्वर्ण जित्यो ।

उसुमा नेपाललाई ५ स्वर्ण मिल्यो । महिलाले ३ र पुरुषले २ स्वर्ण उसुमा जिते ।

ट्रायथलन, एथ्लेटिक्स, भारोत्ताेलनमा समान एक/एक स्वर्ण महिला र पुरुषको नाममा रह्यो ।

साइक्लिङमा महिला र पुरुष खेलाडीले २/२ स्वर्ण जिते ।

पौडीमा चार स्वर्ण महिला खेलाडीको नाममा रह्यो ।

बक्सिङमा पुरूष र महिला एक/एक गरी दुई स्वर्ण नेपालले हात पार्‍याे ।

म्याराथनमा एक मात्र स्वर्ण पुरुष खेलाडीले जिते भने कुस्तीमा एक मात्र स्वर्ण महिला खेलाडीले हात पारिन् ।

गल्फमा पुरुष खेलाडीको नाममा दुई स्वर्ण रह्यो ।

जुडोमा पनि दुई स्वर्ण महिला खेलाडीले नै हात पारे ।

तेक्वान्दोको पेयर पुम्से स्पर्धामा एक महिला र एक पुरुष सहभागी टोलीले स्वर्ण जित्यो ।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय कीर्तिमानमा त पुरुष खेलाडीभन्दा महिला निकै अब्बल देखिएका छन् । यसरी जारी सागमा नेपाली महिला खेलाडीले आफूलाई साबित मात्रै गरेनन्, नेपाली समाजलाई एउटा सन्देश पनि दिएका छन्, ‘अवसर पाए महिलाले छिचोल्न सक्छन् कठिन चुनौती ।’

राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप)का सदस्यसचिव रमेशकुमार सिलवाल नेपाली महिला खेलाडीले मुलुकको शान बढाएको बताउँछन् । यो उपलब्धिका लागि राखेपको प्रयास र लगानीसँगै खेलाडी, उनीहरूका अभिभावकको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको उनको भनाइ छ । ‘आगामी दिनमा महिला खेलाडीहरूलाई अझै उत्साह र दृढ विश्वासका साथ मैदानमा उत्रन सागमा प्राप्त नतिजाले थप प्रोत्साहन गरेको छ,’ सदस्यसचिव सिलवाल भन्छन्, ‘नेपाली समाजको सोचमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन पनि पछिल्लो उपलब्धिले एउटा सन्देश प्रवाह गरेको छ ।’

राखेपका पूर्वसदस्यसचिव केशवकुमार विष्ट पनि महिला खेलाडीका कारण १३औं साग नेपालका लागि थप ऐतिहासिक र उपलब्धिमूलक बनेको बताउँछन् । पछिल्लो समय महिलालाई बुझ्ने दृष्टिकोणमा आएको सामाजिक परिवर्तनको प्रभाव खेल क्षेत्रमा पनि देखिएको बताउँछन् उनी ।

‘अहिले महिलाप्रति समाजिक सोचाइको दायरा अलि फराकिलो भएको छ,’ विष्ट भन्छन्, ‘त्यसबाहेक खेलसम्बद्ध निकाय, स्वयम् खेलाडीको लगानी र मेहनत अर्को मुख्य कारण हो ।’

उनका अनुसार, यसपटक महिला खेलाडीहरूले देश तथा विदेशमा राम्रोसँग अभ्यास गर्न पाए । ‘म सदस्यसचिव हुँदा कतिपय खेलाडीलाई प्रशिक्षणका लागि विदेश पठायौं भने स्वदेशमै रहेका खेलाडीलाई विदेशबाट प्रशिक्षक झिकाएर प्रशिक्षित गर्‍यौं,’ विष्ट भन्छन्, ‘विगतजस्तो कुनै खालका अभावको कमी हुन यस पटक दिइएन ।’

कुनै प्रतियोगिता मात्र नभएर अन्य समयमा पनि महिला खेलाडीहरू खेलमा अभ्यस्त हुन थालेकाले नतिजामा सुधार आएको उनी ठान्छन् । ‘हाम्रा महिला खेलाडीहरू कुनै न कुनै क्लबहरूमा आवद्ध छन्,’ उनले भने, ‘त्यहाँको खेलले खेलाडीलाई निखार्छ, यसको पनि योगदान रहेको मान्न सकिन्छ ।’

महिला खेलाडीलाई अवसर

नेपाली महिला खेलाडीको नतिजामा प्रभाव पार्ने अर्को पनि एउटा कारण छ । साग सदस्य अधिकांश राष्ट्र मुस्लिम धर्म मान्छन् । मुस्लिम समुदायमा महिलाले निकै कम अवसर पाउँछन् । झन् खेलमा त अझै न्यून । त्यसैले खासगरी भारत र श्रीलंका नै नेपालका बलिया प्रतिद्वन्द्वी हुन् । यीबाहेक अन्य मुलुकका महिला खेलाडीले नेपाली महिला खेलाडीसँग सक्दैनन् भन्दा अतियुक्ति हुँदैन ।

यी हुन १३औं सागमा स्वर्ण जित्ने महिला :

कराते

कुसुम खड्का
अनु अधिकारी
सुनिता महर्जन
अनुपमा मगर
संगीता मगर, निर्मला तामाङ र सरु कार्की (महिला टिम काता)

तेक्वान्दो

पार्वती गुरुङ
आयशा शाक्य
सिना मादेन लिम्बू
संगीता बस्याल
काजल श्रेष्ठ
प्रशंसा क्षत्री, सुशीला राई र नीता गुरुङ (महिला टिम काता)
निशा दर्नाल, सञ्जिला तिमल्सिना र स्वस्तिका तामाङ (महिला टिम काता)

उसु

निमा घर्ती मगर
जुनी राई
सुस्मिता तामाङ

पौडी

गौरिका सिंह
गौरिका सिंह
गौरिका सिंह
गाैरिका सिंह

साइक्लिङ

निश्मा श्रेष्ठ
लक्ष्मी मगर

एथ्लेटिक्स

सन्तोषी श्रेष्ठ

ट्रायथलन

सोनी गुरुङ

भारोत्तोलन

सञ्जु चौधरी

कुस्ती

संगीता धामी

जुडो

देविका खड्का
पुनम श्रेष्ठ

बक्सिङ

मिनु गुरुङ

खेलाडीका अनुभूति

विभिन्न विधामा देशलाई स्वर्ण दिलाएका यी महिला खेलाडीको चर्चा व्यापक छ । यीमध्ये कञ्चनपुर भीमदत्त नगरकी संगीता धामी एक हुन् । कुस्तीमा नेपाललाई ऐतिहासिक स्वर्ण दिलाएकी उनले यो उपलब्धिका लागि कठिन संघर्ष गरेकी छन् । देशलाई स्वर्ण पदक दिलाउन उनले मैदानमा जति संघर्ष गरिन्, त्योभन्दा धेरै उनले आफ्नै समाजसँग जुध्नुपर्‍यो ।

नेपाली समाजमा अझै पनि महिलालाई हेर्ने दृष्टिकोण साँघुरो नै छ । तराईमा, त्यो पनि कुस्ती विधा रोज्नु कुनै महिलाको कम साहसले हुने कुरै होइन । तर, संगीताले त्यो साहस गरिन् र छोरीले पनि केही गर्न सक्छन् भन्ने कुरा साबित गरिन् ।

‘आमालाई बुबाले छाडिदिनुभयो, उहाँ एक्लो हुनुहुन्छ, आमाको सहयोग नभएको भए जति नै संघर्ष गरे पनि म कुस्तीमा आउनै सक्दिनँ थिएँ,’ संगीता भन्छिन्, ‘उहाँ (आमा)ले साथ दिएकाले मैले कठिन चुनौतीका बाबजुद खेल्न छाडिनँ ।’

तेक्वान्दोमा स्वर्ण पदक जितेकी सिन्धुपाल्चोककी काजल श्रेष्ठ परिवार र समाजले साथ दिने हो भने महिला खेलाडीले विश्वमै उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्न सक्ने बताउँछिन् ।

‘मेरो बुबा साउदी अरबमा गाडी चलाउनुहुन्छ, उहाँको साथ र प्रेरणाले नै आज मैले यो सफलता हात पार्न सकें, यसैगरी सबैका अभिभावक र समाजले साथ दिने हो भने महिलाहरूले हरेक क्षेत्रमा आफ्नो क्षमता साबित गर्न सक्छन् ।’

करातेमा स्वर्ण विजेता सुनिता महर्जन राज्यले खेल र खेलाडीमा गरेको लगानीलाई ‘खर्च’ नभई ‘लगानी’का रूपमा बुझे देशलाई खेलाडीले विश्वमै चिनाउन सक्ने बताउँछिन् ।

बक्सिङमा २० वर्षपछि नेपाललाई स्वर्ण दिलाएकी मिनु गुरुङले यसपटक विदेशमा तालीम तथा प्रशिक्षणको अवसर पाएकाले आत्मविश्वासका साथ लडेको बताइन् । ‘यसैगरी महिला खेलाडीलाई आवासीय प्रशिक्षण र प्रोत्साहन दिने हो भने अझै राम्रो नतिजा हात पार्न सकिन्छ,’ उनले भनिन् ।

युवा तथा खेलकुदमन्त्री जगत विश्वकर्माले जारी सागमा नेपालले अपेक्षाअनुसार खेलेको र यसमा महिला खेलाडीको योगदान प्रशंसनीय रहेको बताए । आगामी दिनमा खेलाडीप्रति ध्यान दिएर नीति तथा कार्यक्रम तर्जुमा गरिने उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर २३, २०७६ १६:०९