आफ्नै छोराछोरी पढाउन राजा वीरेन्द्रले भित्र्याएका थिए ए–लेभल, कस्ता विद्यार्थीले पढ्ने ?

आफ्नै छोराछोरी पढाउन राजा वीरेन्द्रले भित्र्याएका थिए ए–लेभल, कस्ता विद्यार्थीले पढ्ने ?

A+ A A-

पञ्चायती व्यवस्थामा राजनीतिक दलहरूमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको भए पनि २०४३ सालकाे राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्यको निर्वाचनकाे बेग्लै राैनक थियाे । दलहरूले पनि भित्रभित्रै 'जनपक्षीय' उम्मेदवार खडा गरेका थिए । सबैलाई चुनावी हावाले छोइरहेको तत्कालीन समयमा अन्य विषयमा खासै चासो थिएन । जबकि त्यस वर्ष चुनाव मात्र भइरहेको थिएन, देशमा नयाँ शैक्षिक प्रणाली भित्रिरहेको थियो ।

आफ्ना सन्तानलाई उन्नत शिक्षा दिलाउने मोहले राजा वीरेन्द्रलाई विदेशमा हुने शिक्षण सिकाइको विधि नेपालमा लागू गर्ने रहर जाग्यो । बेलायत भ्रमणका क्रममा त्यहाँको शिक्षण सिकाइको विधि देखेपछि नेपालमा पनि उनले आफ्ना र उच्च वर्गका छोराछोरीले पढ्ने स्कुलको आवश्यकता देखे । राजाका छोराछोरीले अरुभन्दा भिन्न तरिकाले पढ्नुपर्छ भन्ने मानसिकताका कारण राजा फरक तरिकाको शिक्षण सिकाइबारे बुझ्दै थिए ।

यिनै पृष्ठभूमिमा बेलायतको क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयको ए–लेभल कार्यक्रम नेपालमा ल्याउन भूमिका खेले । फलस्वरुप, २०४३ सालमा काठमाडौंमा रहेको बूढानीलकण्ठ स्कुलबाट ए–लेभल कार्यक्रमको सुरुवात भयो, जसमा उच्चवर्गीय केटाकेटीले स्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्ने अवसर पाए ।

तत्कालीन समयमा नेपालमा शिक्षक पाउनै गाह्रो थियो । अझ क्याम्ब्रिजको ए–लेभल पढाउन तालिमप्राप्त शिक्षक उपलब्ध नै थिएनन् । त्यसैले बेलायतबाटै शिक्षक झिकाएर यहाँ ए–लेभल पढाइन्थ्यो ।

तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले भित्र्याएको ए-लेभल सुरुमा दरबारिया र उच्च वर्गका सन्तानले मात्र पढ्न पाउँथे । लोकतन्त्रको उदयसँगै आममान्छेको पहुँचमा पुग्यो । इच्छुक अभिभावकले यसमा आफ्ना केटाकेटीलाई सहजै भर्ना गराउन पाउने भए । बूढानीलकण्ठमा मात्र सीमित रहेको यो शैक्षिक मोडललाई बिस्तारै अन्य शैक्षिक संस्थाहरूले पनि अनुमति लिएर चलाउन थाले । र, ए–लेभललाई ब्रिटिस काउन्सिलकै मातहतमा राखेर चलाउन सुरु गरियो ।

अहिलेको अवस्थामा बूढानीलकण्ठसहित एकाध स्कुल भने स्वायत्त रूपमा चलिरहेका छन् । त्यसबाहेक सबै ब्रिटिस काउन्सिलकै मातहतमा छन् । तर, जसको मातहतमा चले पनि तात्विक भिन्नता भने छैन । दुवैको ‘सर्टिफिकेसन’ एकै किसिमबाट क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयबाटै हुन्छ । फरक भनेको ब्रिटिस काउन्सिलबाट चलेकाहरूको परीक्षा काउन्सिलले नै लिन्छ भने स्वायत्त रूपमा चलेकाहरूले आफैँ परीक्षा लिन्छन् ।

ए–लेभल र अरुमा फरक के ?

नेपालको हकमा कुरा गर्दा हाम्रो शिक्षा प्रणाली ‘गुरुकुल’बाट विकसित हुँदै आएको देखिन्छ, जसको प्रभाव अझै पनि हाम्रो शिक्षा प्रणालीमा देखिन्छ । ‘यसको मतलब, गुरुले जे कुरा दिनुहुन्छ, त्यही नै शिक्षा हो । शिष्यले पनि गुरुले जसरी सिकाउनुभएको छ, त्यसरी नै गर्नुपर्छ भन्ने मनोविज्ञान धेरैअगाडिदेखि हावी थियो । यो अहिलेसम्म चलिआएकै छ,’ ग्लोबल कलेज इन्टरनेसनलका प्रोग्राम कोओर्डिनेटर रिसभ देव खनालले शिलापत्रसँग भने ।

रिसभ देव खनाल, प्रोग्राम कोओर्डिनेटर, ग्लोबल कलेज इन्टरनेसनल

तर, विकसित राष्ट्र (विशेष गरी बेलायत/युरोप) बाट आएका शैक्षिक मोडलले विद्यार्थीलाई उमेर र रुचिअनुसार विषयवस्तुमा सहभागी गराउनुपर्छ र त्यसमा उसले प्राप्त गरेको अनुभवलाई नै शिक्षा मन्नुपर्छ भन्ने किसिमको बुझाइ राख्छ । अझ विश्व नै आधुनिकीकरण भइरहेकाले पनि बाहिरबाट आएका सूचना–प्रविधिका कारण नयाँ शैक्षिक मोडलले ठाउँ लिइरहेको देखिन्छ । बच्चालाई सानैदेखि स्वतन्त्र बनाउनुपर्छ, हरेक गतिविधिमा सहभागी गराउने कुरा कक्षा कोठामा छिराउनुपर्छ भन्ने मान्यता विकसित भइरहेको बुझ्न सकिन्छ, जसलाई क्याम्ब्रिजको शैक्षिक मोडलले बोकेको छ । र, यस्तै मोडलबाट प्रभावित भएर नेपालमा पनि पछिल्लो समय ‘प्रोग्रेसिभ स्कुल’को ट्रेन्ड फस्टाइरहेको छ भने ‘प्लस टु’को ठाउँमा पनि ए–लेभलले स्थान बढाइरहेको देख्न सकिन्छ ।

ग्लोबल कलेजकै एक्जेक्युटिभ डाइरेक्टर सुरज बरालका अनुसार नेपालमा सञ्चालित भए पनि ए–लेभलले क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयकै नीतिअन्तर्गत चल्नुपर्छ । जब यहाँका कलेजले क्याम्ब्रिजबाट लाइसेन्स प्राप्त गर्छन्, सम्बन्धित विश्वविद्यालय यहाँको वस्तुस्थिति बुझ्न नियमित अनुगमनमा आउँछ । यहाँका स्थानीय निकायले यसलाई प्रत्यक्ष नियमन गर्दैनन् । बरु समकक्षता उपलब्ध गराउन स्थानीय निकायको भूमिका हुन्छ ।'

सुरज बराल, एक्जेक्युटिभ डाइरेक्टर, ग्लोबल कलेज इन्टरनेसनल

‘जस्तो; ए–लेभल दुई वर्षको कोर्स हो । कक्षा ११ र १२ पनि दुई वर्षकै कोर्स हो । ए–लेभल दुई वर्ष पढेपछि १२ सरह पढेको भनेर पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले समकक्षता दिने हो,’ बरालले भने, ‘त्यसपछि नेपालमा पढ्छु भन्दा पनि पाइन्छ । विदेश नै जान्छु भन्यो भने त झन् सुनमा सुगन्ध भइहाल्यो ।’

ए–लेभलको क्षेत्रीय प्रमुख (रिजनल हेड) विभिन्न ठाउँमा हुन्छन् । भारत, बंगलादेशलगायत देशमा बसेका क्षेत्रीय प्रमुखहरूले समयसमयमा यहाँ रहेका ए–लेभल कलेजमा अवलोकन गरिरहेका हुन्छन् । यसमा ब्रिटिस काउन्सिलको काम भने परीक्षा सञ्चालन गर्ने मात्र हुन्छ । बरालले शिलापत्रलाई बताएअनुसार विश्वभर यस तहमा ५५ देखि ७० वटा विषयसम्म पढाइ हुन्छ । तर, नेपालको हकमा भने १५ देखि १७ वटा विषयको मात्र पढाइ हुने गर्छ । ग्लोबल कलेजले नै १५ वटा विषयमा छनोट गर्ने विकल्प विद्यार्थीलाई दिएको छ, जसमा विद्यार्थीले आफ्नो इच्छाअनुसारको रोजीछाडी चारदेखि पाँचवटा विषय पढ्नुपर्छ ।

सामान्यत: नेपालमा प्रचलित शिक्षा प्रणालीमा विद्यार्थीले कक्षाकोठाबाट बाहिर गएर अलि फरक सोच्न (आउट अफ द बक्स) स्नातकोत्तर नै सक्नुपर्छ । अपवादबाहेक सबै विद्यार्थी कक्षा कोठामा पढाइने कुरा, किताबका कुराभित्रै बाँधिएर बसेका हुन्छन् । तर, ए–लेभलले विद्यार्थीलाई यस्ता परम्परागत कुराबाट बाहिर निकाल्छ ।

ए–लेभलमा कक्षा ११ र १२ जस्तो दुवै वर्षलाई एकै डालोमा हालिएको हुँदैन । यसमा पहिलो वर्षलाई एएस लेभल (एड्भान्स सब्सिडायरी लेभल) भनिन्छ । दोस्रो वर्षलाई चाहिँ ए–लेभल (एड्भान्स लेभल) भनिन्छ, जसमा हरेक तह आफैँमा एउटा डिग्री हो ।

प्लस टुमा कक्षा १२ नसकी पढाइ पूरा हुँदैन । तर, यसमा पहिलो वर्ष कटाएको छ भने पनि आफूलाई ‘एएस–लेभल’ भनेर विद्यार्थीले चिनाउन सक्छ । कुनै पनि विद्यार्थीले नेपालमा एएस–लेभल पास गरेर विश्वको जुनसुकै देश गई ए–लेभललाई निरन्तरता दिन सक्छन् । अथवा ‘म एएस–लेभल’ हो भनेर सोहीअनुसारको काम गर्न योग्य बन्छन् ।

महत्त्वपूर्ण कुरा त यसमा विद्यार्थीले १५ वटा विषयमध्ये छानीछानी रोजेर पढ्न पाउने स्वतन्त्रता रहेको बरालले बताएका छन् । जस्तो; बायोलोजी पढ्ने विद्यार्थीले साइकोलोजी पनि छनोट गर्न पाउँछ । विज्ञान पढेको विद्यार्थीले अर्थशास्त्रलाई पनि त्यसमा समावेश गर्न सक्छ । यसरी विषय छनोटको स्वतन्त्रता विद्यार्थीलाई दिइएको छ । ए–लेभल आफैँमा ‘इन्टरडिसिप्लिनरी’ छ भन्दा फरक पर्दैन ।

अनुभवमा के फरक ?

विद्यार्थीले 'प्लस टु’को तुलनामा केही स्वतन्त्रता महसुस गर्न पाउँछ । शिक्षकले विद्यार्थीसँग मज्जाले अन्तर्क्रिया गर्दै, गफ गर्दै पढाउँछन् । दिनमा ७ घण्टी हुन्छ, जसमा ५ घण्टी पढाइ र २ घण्टी ब्रेक हुन्छ । ब्रेक समयमा विद्यार्थीले अतिरिक्त क्रियाकलापमा भाग लिन पाउँछन् । तुलनात्मक रूपमा आराम गर्दै पढ्ने वातावरण हुन्छ । खाली घण्टी हुँदा क्याफेमा गएर कफी खाँदै पढ्न पनि छुट हुन्छ ।

यो सबै गर्न समयको उपलब्धता, पाठ्यक्रमको प्रकृतिका कारण मात्र सम्भव भएको ग्लोबलका खनालले बताए । प्लस टुमा भने पाठ्यक्रम नै त्यहीअनुसार भएकाले विद्यार्थीलाई दायाँबायाँ सोच्ने फुर्सद हुन्न र उनीहरू कक्षाकोठाकै घेराभित्र सीमित हुन बाध्य हुनुपर्छ ।

ग्लोबल कलेज इन्टरनेसनलबाट ए–लेभलमा नेपाल टपर बनेका मनिष ओझा पनि प्लस टुको तुलनामा धेरै फरक रहेको अनुभव सनाउँछन् । उनका अनुसार एसईईसम्म पनि किताबी ज्ञानमै सीमित रहँदा आफूभित्र रहेका अन्य क्षमता नै मर्थ्यो । तर, ग्लोबलमा ए–लेभल पढ्न छिरेपछि उनको अनुभव नै फरक रह्यो ।

मनिष ओझा, नेपाल टपर (ए–लेभल), ग्लोबल कलेज इन्टरनेसनल

आफूले पढेको कुरालाई परीक्षाकेन्द्रित मात्र भन्दा पनि प्रयोग गरेर अनुभवका आधारमा जवाफ दिनुपर्थ्यो । ‘मैले ए–लेभलमा सबैभन्दा धेरै मनपराउने भनेकै यसले रचनात्मक क्षमता बढाउन मद्दत गर्ने कुरा हो । एनालिटिकल थिङ्किङ बढाउँछ,’ ओझाले उदाहरणसहित सुनाए, ‘व्यवसायको कुरा पढ्दा, किताबका कुरा मात्र भन्दा पनि एउटा रियल बिजनेसलाई समाएर त्यसको केस स्टडी गर्नुपर्थ्यो । लगानी गर्नका लागि एउटा व्यवसायको कति उचित भनेर केस स्टडी नै गर्नुपर्थ्याे । त्यसमा यही नै उत्तर हो भन्ने केही हुन्न, बरु यसमा असीमित सम्भावना हुन्थ्यो । आफ्नो अध्ययन र अनुभवका आधारमा जाँच हुन्थ्यो ।'

कस्ता विद्यार्थीले पढ्ने ए–लेभल ?

विद्यार्थीहरूमा प्लस टु पढ्ने कि ए–लेभल गर्ने भन्ने दुविधा हुन सक्छ । तर, यसलाई विभिन्न कोण र आवश्यकताका आधारमा हेर्न जरुरी छ । ‘अहिले नेपालमा प्रोग्रेसिभ शिक्षाको मोडल सुरु भइसकेको छ । स्कुलदेखि नै विद्यार्थीले आईपीसी (इन्टरनेसनल प्राइमरी करिकुलम), एवाईपीसी (मिडिल इयर प्रोग्राम करिकुलम) भनेर पढ्न थाल्छ,’ बरालले शिलापत्रसँग भने, ‘यसरी रिसर्चमा आधारित भएर पढेका विद्यार्थीहरू प्लस टु पढ्दैनन् । उनीहरूले गर्ने ए–लेभल नै हो ।’

Global College (2)1714566211.jpg

तर, सबै प्रोग्रेसिभ स्कुलबाट आएका विद्यार्थी मात्र हुँदैनन् । त्यस्ता विद्यार्थीले के गर्ने त ? जबकि सामान्य बुझाइले हेर्दा नेपालकै प्रचलित शिक्षा प्रणालीअन्तर्गत पढेका विद्यार्थीको रोजाइमा भने ‘प्लस टु’ पर्न सक्छ । यद्यपि, ए–लेभल अध्ययनका लागि एसईईमा राम्रो ग्रेड नै लिनुपर्छ भन्ने छैन । बरु यसले एउटा विश्वस्तरीय शिक्षाका लागि ढोका खुल्ला गरिदिन्छ ।

एसईईमा प्राप्त हुने ग्रेडले ए–लेभल भर्नाका लागि खास फरक पार्दैन । बस विद्यार्थीको रुचि भए पुग्यो । घोकन्ते शिक्षा प्रणालीमा अभ्यस्त विद्यार्थीलाई भने यो अलि फरक लाग्न सक्छ । कारण, यसले घोक र पास गर भन्दैन । बरु यहाँ पाठ बुझ्ने, मनन गर्ने, विश्लेषण गर्ने अभ्यास जरुरी हुन्छ । सारमा भन्दा रचनात्मक क्षमता (इन्डिपेन्डेन्ट लर्नर) भएका विद्यार्थी ए–लेभलका लागि योग्य हुन्छन् ।

Global College (3)1714566229.jpg

यद्यपि, कुनै पनि विद्यार्थी आफैँमा धेरै जान्ने/नजान्ने भन्ने हुँदैन । उसको ‘स्कुलिङ’ कसरी भएको छ भन्ने कुराले विशेष अर्थ राख्छ । ‘तर, हामीले प्रोग्रेसिभ या अरु सामान्य विद्यालयबाट आएका विद्यार्थीलाई एउटै ठाउँमा राखेर पढाउनुपर्ने हुन्छ । त्यसैले हामीले सबै विद्यार्थीलाई भन्ने भनेकै तिमीले सबै कुरा नजानेको हुन सक्छ । यो प्राक्टिसबाट नआएको पनि हुन सक्छ । तर, कति जिज्ञासु छौ भनेर सोध्छौँ,’ ग्लोबल कलेजका प्रोग्राम कोअर्डिनेटर खनालले भने, ‘तिमीहरूले कक्षा कोठाभन्दा बाहिरका के गतिविधि गर्न सक्छौ भनेर सोध्छौँ । अतिरिक्त क्रियाकलापबारे सोध्छौँ र त्यहीअनुसार गाइड गर्छौं ।’

Global College (6)1714566247.jpg

यदि विद्यार्थीको ‘स्कुलिङ’ त्यस किसिमको छैन र उसलाई ए–लेभल गाह्रो हुन्छजस्तो लागे आफूहरूले सुझाव दिने खनालले बताए । यसबाहेक सामान्यतया ए–लेभल सबैले पढ्न सक्ने उनको भनाइ छ । यद्यपि, नेपालको करिकुलम १० कक्षासम्म पढेपछि त्यसैमा निरन्तरता दिने कि अलिकति ‘एड्भान्स लेभल’मा जाने भन्ने विद्यार्थीको छनोटको कुरा हो ।

पढ्न कति गाह्रो ?

ए–लेभल पढ्नका लागि अंग्रेजी भाषामा तुलनात्मक रूपमा राम्रो पकड चाहिने खनाल बताउँछन् । त्यसैले धेरैजसो विद्यार्थीलाई ए–लेभल पढ्न आउँदा भाषाको समस्या हुन सक्छ । अंग्रेजीमा राम्रो भएका विद्यार्थीलाई यो प्रणालीअन्तर्गत अध्ययन गर्न सहज हुने उनले बताए ।

Global College (4)1714566271.jpg

‘प्लस टु पढ्न सक्छु भन्नेले ए–लेभल मज्जाले पढ्न सक्छ । पास हुन त्यस्तो गाह्रो छैन । यता फेल भएकाहरूले ‘प्लस टु पढेको भए पास हुन्थेँ कि’ भनेर सोच्ने मात्र हो । बरु विद्यार्थीको प्रकृति कस्तो छ र उसको चासो कस्ता कुरामा जान्छ भन्ने कुराले अर्थ राख्छ । अलिकति जिज्ञासु भएर पढे/मिहिनेत गरे ए–लेभल जसले पनि पढ्न सक्छ,’ बरालले भने ।

आफूलाई ‘कमजोर’ ठान्ने विद्यार्थी ए–लेभल गर्छु भनेर आए पनि उसलाई सोहीअनुसार अभ्यस्त बनाउँदै लैजाने र ‘लर्निङ बाइ पार्टिसिपेटिङ’को अवधारणाले विद्यार्थीलाई कक्षा कोठाको सीमितताबाट बाहिर निकाल्ने बरालको भनाइ छ ।

‘ए–लेभलबारे अर्को गलत बुझाइ भनेको धेरै पढेको हुनुपर्ने, धेरै गाह्रो हुने, धेरै नम्बर ल्याएको हुनुपर्ने भन्नेजस्ता भ्रम छन्,’ बरालले स्पष्ट पार्दै भने, ‘तर, त्यो केही पनि हुँदै होइन । बरु मात्रै के बुझ्नुपर्‍यो भने, ए–लेभलको करिकुलमले विद्यार्थीलाई आउट अफ द बक्स’ रहेर हेर–खोज भनेर सिकाउँछ ।’

Global College (5)1714566288.jpg

बराल थप भन्छन्, ‘कतिपय कलेजले विद्यार्थी तान्ने नाममा जसलाई पनि ए–लेभल सक्छस् भनेर भनिदिन्छन्, जसका कारण बाहिर ए–लेभल फेल भएकाहरू पनि बढिरहेको देखिन्छ । तर, हामीले चाहिँ क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयको ए–लेभल स्ट्यान्डरको प्रश्नपत्र बनाउँछौँ र जाँच गर्छौं । त्यसमा ६० प्रतिशत आयो भनेचाहिँ तिमी ए–लेभलका लागि योग्य छौ भनेर भन्छौँ । नत्र विद्यार्थी बढाउने नाममा जे पनि गर्दैनौँ ।’

ए–लेभल पछि के ?

सामान्यत: अरु विषयजस्तो ए–लेभल पढेका विद्यार्थीलाई जता जान पनि खुल्ला हुन्छ । नेपालमा प्लस टुपछि जे पढ्न पाइन्छ, त्यो ए–लेभलले पनि पढ्न पायो । तर, विदेश जाँदाको हकमा भने ए–लेभलको विद्यार्थीलाई थप सहज हुने खनालले बताए ।

Global College (7)1714566308.jpg

‘ए–लेभलमा तीनवटा विषयमा सी–सी–सी मात्र ग्रेड ल्याएको बच्चा र ६० प्रतिशत प्लस टुमा ल्याएको बच्चामा के भिन्नता हुन्छ भने, स्नातक पढ्न जाँदा प्लस टुले एक वर्ष अन्डरग्र्याजुएट गर्नुपर्ने हुन सक्छ,’ खनालले भने, ‘तर, ए–लेभलले सिधै ‘ब्रेक थ्रु’ गर्छ । यदि चार वर्षको कोर्स छ भने क्रेडिट ट्रान्सफर हुन्छ र साढे तीन वर्षमै सकिन सक्छ । र, त्यहाँको शैक्षिक वातावरणमा सहजै घुलमिल पनि हुन सक्छ ।’

Global College (1)1714566169.jpg

बरु आममान्छेमा ए–लेभल पढेपछि आईईएलटीएस, टोफेलजस्ता कुरा गर्नुपर्दैन भन्ने भ्रम छ, जुन कुरा सत्य नभएको खनालले स्पष्ट पारे । उनका अनुसार बरु ए–लेभलमा पढाइ हुने अंग्रेजी र आईईएलटीएस/टोफेलमा पढाइ हुने ‘रिडिङ पार्ट्स’सँग सम्बन्धित छ । त्यसैले ए–लेभल पढेकाले आईईएलटीएस/टोफेललाई सहज मानेर पढ्न सक्छन् । अपवादमा कतिपय विश्वविद्यालयले ए–लेभल गरेको विद्यार्थी हो भने टोफेल चाहिँदैन भनेको छ । यो कुरा सम्बन्धित विश्वविद्यालयमै भर पर्ने कुरा हो ।

Global College (8)1714566320.jpg

‘सहज रूपमा बुझ्दा ए–लेभलपछि जे पढ्छु भन्दा पनि पाइन्छ । ए–लेभलमै पनि छानीछानी विषय राखेर पढ्न पाइन्छ, जसलाई नेपालको पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले समकक्षता दिन्छ । व्यावहारिक ज्ञान लिँदै नेपालमै बसेर एड्भान्स कोर्स गर्छु भन्नेलाई ए–लेभल नै उत्तम विकल्प हो,’ बरालले शिलापत्रसँग भने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १९, २०८१ १६:२१