उसले साेधेझैँ लाग्याे, 'के तिमी समाधिस्थलका लागि गाउँ फर्केको हो ?'

A+ A A-

आनन्दको गुन्द्रीमा बसेर आजकाल शान्तिको सास फेर्दै आफ्नो पर्णशालामा खुसीले रमाएको छु । गाउँदेखि सिंहदरबार पुग्ने अक्करिलो यात्रामा रुमलिँदारुमलिँदै जीवनका उर्वर समय सकिएको पत्तै भएन । बल्लबल्ल सिंहदरबार पुगेर श्रद्धा तर्पण गरी फर्कने क्रममा यसो गर्ने कि उसो गर्ने भनेर फैलोकी खेल्दा यतिका वर्षहरू पनि बितेछन् । समयमै ठोस निर्णय लिन नसक्ने कठैबरा ! म कति कमजोर ?

अन्नको सहकाल ल्याइदिने फोक्टाफोक्टीमा झाडीले ढाकेछ । कान्लाबाट ढिस्काहरू झरेर जताततै थुप्रिएछन् । हलोको सियो कुद्ने गह्राहरू स्याहारको अभावले कुरुप भएर हेरिसक्नु छैन । वर्षौंदेखि मानव पाइला र हत्केलाको स्पर्शले अतृप्त भएर आँगनभरि हरियो झार र घरका भित्तामा काईले राज्य जमायो । एक पर्यटकले कुनै हिमाल हेरेझैँ ती सबैलाई टुलुटुलु हेरेर यतिका काल बिताएछु ।

भर्खरैदेखि बाँझिएका बारीमा ढालफाँड सुरु भएको छ भने थुप्रिएका ढिस्काहरूको अन्साइपन्साइदेखि खनजोत पनि । आँगनका झारपात र काई खुर्किंदा हत्केलाहरू रोमाञ्चित हुँदै गरेका क्षणहरू अब त कसरी बिर्सूं म ? दारुणावस्थाका यी आँगन, भित्ता र बारीका गह्रा अनि डिलहरू आफ्नै हातले सुमसुम्याउँदै गरेको क्षणलाई कसरी भुलूँ म ?

गोडमेलबिना आफ्नै सङ्घर्षले उम्रेका काँडेलहरा फूलको बोट मेरो पर्णशालाको दैलोनेर छ । बिहान निद्राबाट बिउँझिँदा त्यो फूलमा चिङ्चिङ्कोटे चरा फुत्रुकफुत्रुक नाचिरहेको देख्छु । आश्चर्यचकित हुँदै सास मारेर हेरिरहन्छु । एकैछिनमा फुर्र उडेर आल्चाको बोटमा पुग्छ त कहिले बिजुलीको तारमा बस्छ । फेरि आएर त्यही फूलको पात र डाँठतिर नाच्न थाल्छ । मनमनै त्यसलाई भन्छु, 'सक्दो नाच, खेल । धेरै बेर यहीँ बसिराख । मलाई अझै आनन्दित बनाऊ ।'

दिनहुँजसो यो चरासित मेरो मौन संवाद भइरहन्छ । तर, म बुझ्दिनँ ऊ के भनिरहेको छ ? टाउको र पुच्छर सँगसँगै हल्लाउँदै चिङ्चिङ र कोक्कोटको आवाजमा उसले भनेको अनुमान गर्छु, 'तिमीले यो घरलाई यतिका वर्षसम्म छाड्यौ । त्यतिखेर पनि म यही घरको छाना, बतासी र आँगनतिर नै हुन्थेँ । अहिले पो आयौ र हामीबीच साक्षात्कार भएको छ ।'

यो चराले मलाई अर्को प्रसङ्गमा तितो सत्य ओकल्दै प्रश्न गरेझैँ लाग्छ, 'के तिमी अब समाधिस्थका लागि गाउँ फर्केको हो ?' मनमनै उसलाई निर्धक्क जवाफ दिन्छु, 'कुनै पनि प्राणीले मृत्युको सर्तमा मात्र जीवन प्राप्त गरेको हुन्छ । तथापि म मृत्युसँग डराउँदिनँ र मर्छुजस्तो पनि लाग्दैन । तर, तिम्रो भाष्यमा शतप्रतिशत सत्य छ । मेरो समाधिस्थल त अहिले म रहेकै सेरोफेरोमा हुनुपर्छ ।'

त्यो चरा आइरहनुको कारण त धेरै समयपछि पो थाहा पाएँ । फूलको नजिकै बिजुली बत्ती छ । साँझमा बालेपछि उज्यालोमा कीरा, फट्याङ्ग्रा र पुतलीहरू झुम्मिदारहेछन् । बिजुलीको उज्यालोसँग नाचेर ती कीरा र पुतलीहरू बिहान भएपछि वरिपरिको भित्तामा टाँसिएका हुँदारहेछन् । तिनैलाई खान्की बनाउन पो त्यो चिङ्चिङ्कोटे बिहानैपिच्छे मेरो दैलोनेर आएर मलाई मनोरञ्जन दिइरहेका रहेछन् । मैले तुलना गरेँ, यत्तिको अद्भुत मनोरञ्जन त मलाई हङकङको ओसनपार्कबाट पनि प्राप्त भएको थिएन ।

शहरको निसास्सिँदो वातावरण छाडेर गाउँमा बस्न थालेपछि घरमा एउटा काले कुकुर आयो । आफ्नो भाग काटेर त्यसलाई पनि खानेकुरा दिन्छु । सायद त्यै भएर होला, उसले आफ्नै ठानेर दैनिक मेरो घरको आँगन र सिकुवामै बसेर सुरक्षामा तैनाथ छ । म वरपर गएर फर्कंदा पुच्छर घुम्री पारेर हल्लाउँदै स्वागत गर्छ । मेरो खुट्टामा लेपसिएर कुइँकुँइँ गर्दै धनीलाई गर्ने धर्म निभाउँदा मनमनै सोच्छु, मैले एउटा बफादार साथी भेटेको छु । मेरो घरमा नियमित भात खाने एउटा सदस्य बढेको छ ।

कुखुराहरू मसितै झुमिन्छन् । कीरा फट्याङ्ग्रा खोजी खाँदै माटोको धुलोसित भुतभुती खेल्छन् । दिक्क लागेर ठूलो स्वरले हा... भनेर खेदाउँछु । अलिक परपरसम्म गएजस्तो गरेर फेरि छेवैमा आइपुग्छन् । बाख्रा सुँगुरहरू मेरो पदचापलाई सुनेर म्याँ..म्याँ र नक..नक गर्दै कराउँछन् ।

वास्तवमा जनावर र पक्षीले पनि आफ्नो मालिक चिन्दारहेछन् । अनि पो म त भावुक हुन थाल्छु । कहिले उत्तेजित र कहिले उद्वेलित हुँदै उनीहरूप्रतिको जिम्मेवारीबोधले मलाई लुटपुटाउँछ, र त म एकोहोरिएर उनीहरूको स्याहारचाकरमा लाग्छु । ती कुखुरा, बाख्रा र सुँगुरले मलाई भनिरहेका हुन्छन्, 'हामीलाई राम्ररी पालेर हुर्काऊ । अर्थको तिरतिरे धारा तिम्रो बाकसतिर सोझ्याउन कोसिस गर्नेछौँ ।'

लेउदाप्पा खोल्साबाट नाला तानेर खानेपानीको आवश्यकता टर्छ । आफूलाई चाहिएको बेला पानी लैजाने र अरु बेला अन्यत्रै पठाउने हुन्छ । यो पानीको स्वच्छतामा कुनै प्रश्न छैन । त्यसको स्वादले मलाई बितेका कैयौँ पलहरू स्मरण गराउँछ । यो जति स्वच्छ पिउनेपानी त म सिंहदरबारमा बस्दा पिएको मिनरलको बोतलमा पनि हुँदैनथ्यो ।

श्रमको हलोमा पसिनाको सियो हालेर अलैँची बगानलाई जोत्न थाल्दा त्यहाँका रुखपातहरूसँग जतिजति अभिसारित हुने क्रम चल्छ, उतिउति नै तिनलाई अँगालो हालेर घण्टौँसम्म लुटीपटी खेल्दा हातमा उठेका ठेलाहरूले पनि रोमाञ्चित बनाउँछन् ।

सन्ध्याकालीन सङ्केतका लागि जुनकिरी काफी छ भने उषाकालीनका लागि घामकिरी । नारायण गोपालको स्वर सुनेपछि त्यहाँ भएका सजीव निर्जीव वस्तुहरू पग्लिएर तरङ्गित भएजस्तै जुनकिरी र घामकिरीका आवाजले मन्त्रमुग्ध नहुने को नै होला र ? घरवरिपरिका जङ्गलमा कहिले न्याउली कराएको सुन्छु । कहिले टेकवीरे चराको आवाज आउँछ । कहिले जोडी जुरेली र ढुकुरको समधुर आवाजमा हराइरहेको हुन्छु ।

तीबाहेक अन्य चराचुरुङ्गीको आवाजभित्र आफूलाई जति भुलाउँछु, त्यति नै आनन्दले विस्फारित हुन्छु । सोच्छु, सायद लामो समयसम्म ती चराहरूको आवाजबाट वञ्चित भएर पो हो कि ? सुनसान रातको सन्नाटालाई तोड्दै कोइलीको आवाज आउँछ । बिनाहलचल शीतल समिरको स्पर्शमा प्रफुल्लित हुँदै ती आवाजलाई त्यतिबेलासम्म सुनिरहन्छु, जतिबेलासम्म निद्राले कुतकुत्याउँदैन ।

बिहान उठ्नेबित्तिकै फक्ताङ्लुङ र सेसेलुङमा मेरो आँखा थुरिन्छ । फनक्क अनुहार घुमाउँछु, कसैको ललाटमा सेतो टीका परेझैँ सामुन्नेको देउराली डाँडामा बादलको छेस्को हुन्छ, अनि छेवैको जङ्गलमा नजर घुमाउँदा किबी फलको जननी ठेकीफलको लहराले चिलाउने र झिँगानीको बोटलाई लपेटिरहेको देखेर कल्पना गर्छु, म पनि त आर्थिक सङ्कटले त्यसरी नै घेरिएको छु । म स्वैर कल्पनाको जहाजमा हुत्तिँदै छु या त यथार्थको धरातलमा, थाहा छैन । तर, ठेकीफलको लहराले बेरेको चिलाउने र झिँगानीजस्तै त होला नि अरुको जीवन पनि । हेर्दा पो राम्रो देखिन्छ, कुनै न कुनै व्यावहारिक कठिनाइले जुनसुकै मानिसलाई पनि त्यसरी नै गाँजिरहेको हुँदो हो ।

श्रमको हलोमा पसिनाको सियो हालेर अलैँची बगानलाई जोत्न थाल्दा त्यहाँका रुखपातहरूसँग जतिजति अभिसारित हुने क्रम चल्छ, उतिउति नै तिनलाई अँगालो हालेर घण्टौँसम्म लुटीपटी खेल्दा हातमा उठेका ठेलाहरूले पनि रोमाञ्चित बनाउँछन् । ग्रीष्म र शिशिर ऋतुको दोसाँधमा त्यो पसिना अलैँचीको थुङ्गा र दाना भएर ढकमक्क फुल्छ, र त श्रमिकको मनमन्दिरमा सजिन्छ सन्तुष्टि, हर्ष र उल्लासको माला बनेर । अनि थपिन्छ जोस र उत्साहको रास । आउँदो वर्ष अझ धेरै फलाउने हुटहुटी ।

प्रगतिका लागि मानिसलाई महत्त्वाकाङ्क्षा चाहिन्छ, तर त्योसँग मिहिनेत, निष्ठा र निरन्तरताको थोपा सिचाइँ हुनुपर्छ । महत्त्वाकाङ्क्षाको सागर मात्र भयो भने निश्चित छ, त्यो व्यक्ति विचलित सिवाय केही हुँदैन । यस्तैयस्तै पक्षले तुलबुलिएर होला, मैले कर्मको बलमा भाग्य खोज्दै गाउँघर छोडेको थिएँ । शहर पसेपछि विविध आयामबाट भाग्य उमार्दै गरेको बेला जनयुद्धको हुरिले मलाई हल्लायो । म मात्र हल्लिनँ, परिवारसमेत डगमगायो । तत्कालीन राज्यको दमन थेग्न नसकेर विवशतापूर्वक गाउँ नै सुरक्षित स्थल बन्यो । जब शान्ति प्रक्रियाको उज्यालोले देश जगमगायो, तब फेरि बच्चाहरूको शैक्षिक भविष्यलाई सहज बनाउन शहर फिर्ती हुने क्रम चल्यो ।

संविधानसभाको सदस्य भएसँगै शहरहरूको पनि शहर राजधानीमा मेरो गाउँले पृष्ठभूमिलाई स्थानान्तरण गर्ने दुस्साहस गरेछु । सिंहदरबारमा प्रवेश गरेसँगै मेरो बाल्यकालका सारा वातावरणहरू त्यहीँ पुर्‍याउने असफल प्रयासमा लागेछु । र, त बाँकी दिनहरूमा म कहिल्यै आनन्दले जिउन सकिनँ । खुसीले बाँच्न पाइनँ । 'फलामको तारले बनेको होस् या सुनको तारले, पिँजडाभित्र बस्ने सुगालाई के मतलब ? ऊ त स्वच्छन्दतापूर्वक जङ्गलमा उड्न पायो भने त्योभन्दा बढी खुसी केमा हुन्छ र ?' भनेजस्तै मेरो पृष्ठभूमि गाउँघरसँगै जोडिएको थियो । मेरा हर सामाजिक सम्बन्धहरू गाउँठाउँकै कापबाट उम्रिएका थिए । शहर पसेपछि म यसरी अलमलिएँ कि न त उपल्लो वर्गमा चढ्न सकेँ, न त भुईं मान्छेको तहमै ओर्लन सकेँ । जङ्गलमा निशा लागेको व्यक्तिजस्तै न गाउँ न शहर भएर दीर्घकालसम्म चक्कर काटिरहेँ । जसले गर्दा दुःखको पहाडले हमेसा थिचिरह्यो । मिची नै रह्यो । झण्डैझण्डै मैले फेर्ने सास नै उँधोको उँधै र उँभोको उँभै रोकिने गरी ।

वास्तवमा मानिस त्यो हुनुपर्दोरहेछ, जो उसको वास्तविकता हो । जिनज्याक रुसोले 'प्रकृतितिर फर्क' भनेको उद्घोष झलझली सम्झिन्छु । आज म शहर छोडेपछि एक सेकेन्ड भए पनि मेरो आयु बढ्दै छ भन्नेमा ढुक्क छु । सिंहदरबारबाट फर्केपछि र गाउँ आउनुअघिसम्म मलाई छोपिरहने त्यो अनिश्चितताको स्याउला जब हट्यो, तब म आफैँ आनन्दले खुलेँ । खुसीले खुलेँ र समयअनुसार खुल्दै गएँ सन्तुष्टिले । बादलले ढाकेको चन्द्रमा एकाएक खुलेर जुनेली रातमा परिणत भएजस्तै । अहिले त मलाई लाग्छ, मेरो लागि यो पर्णशाला कुनै राजन्य विमानभन्दा कमी छैन, र त म जीवनकै सर्वतोभद्रको अटालीमा आनन्द, खुसी र शान्तिको सास फेर्दै छु ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १९, २०८१ १८:५५