प्रचार शैलीका कुराः ‘कागज दिएर गए, के लेख्या छ खोइ ?’

A+ A A-

उमेरले ९० नाघेका कास्की नौडाँडाका टिकाराम परियार हिँडडुल गर्न सक्दैनन् । बिहान उठेर पिँढीमा बस्छन् । घर भित्रबाहिर गर्दै दिन बित्छ ।

चुनावको मिति नजिकिँदै गर्दा गाउँमा मत माग्न आउनेको आउजाउ बाक्लिन थालेको छ । मंगलबार बिहान एमालेका कास्की ३ का प्रतिनिधिसभा र प्रदेश सभा उम्मेदवार भोट माग्न टिकारामको घर पुगेका थिए ।

पिँढीमा बसेर मकै छोडाइरहेका उनीसँग एमालेका प्रतिनिधिसभा उम्मेदवार दामोदर पौडेल बैरागी र कास्की ३ (ख) का प्रदेशसभा उम्मेदवार राजीव पहारीले मत मागे । एमालेका कार्यकर्ताले टिकारामको हातमा चुनावी पर्चा थमाए । उम्मेदवार र नेता–कार्यकर्ता अर्को घरतिर लागे ।

टिकाराम परियार

बुढ्यौली लागेकाले टिकारामका आँखाले निकै मधुरो देख्छन् । बोल्दा पनि कान आडैमा पुगेर चर्को बोल्नुपर्छ । उम्मेदवार आफ्नो बाटो लागेपछि टिकारामले हातमा थमाइएको पर्चा गहिरिएर हेरे । एकैछिन हेरेपछि उनी बोले, ‘कागज दिएर गएर, के लेख्या छ खोइ ?’

आँखा नदेखेपछि उनले त्यसलाई पढेनन् । नातिनी आडैमा थिइन् । ‘पढ्न जान्दिनँ । ल यसलाई कतै राख्नू,’ उनले नातिनीलाई अह्राए ।

२०७४ सालको चुनावमा कास्की ३ (ख) बाट प्रदेशसभा चुनाव जितेका पहारी यसपटक पनि उम्मेदवार छन् । पछिल्लो पाँच वर्षमा गरेको काम र विनियोजित बजेट उल्लेखित पर्चा टिकारामको हातमा एमाले कार्यकर्ताले थमाएका थिए ।

गत ३० वैशाखको स्थानीय तह चुनावमा टिकाराम आफैँ मतदान केन्द्रसम्म पुगेका थिए । यसपटक कसरी जाने टुंगो छैन । ‘त्यतिबेला अल्लि ठीक थियो । अहिले हिँड्न गाह्रो हुन्छ । कसरी हुन्छ भोट हाल्न त जान्छु,’ उनले सुनाए ।

अक्षर नचिन्ने टिकारामलाई एमाले कार्यकर्ताले थमाएको पर्चा केबल कागजी खोष्टो मात्रै बन्यो । न उनले त्यसलाई पढे, न आडैकी नातिनीलाई पढेर सुनाउन अह्राए । उनलाई त्यसमा लेखिएका शब्दको कुनै वास्ता रहेन । टिकारामकी नातिनीले पनि उम्मेदवारले दिएको पर्चा पढ्ने चासो देखाइनन् ।

०००

देवीकुमारी गुरुङ

कास्की अन्नपूर्ण गाउँपालिकाकै पाउँदुरकी देवीकुमारी गुरुङ वृद्धभत्ता बुझ्न मंगलबार मध्याह्न गाउँपालिकाको केन्द्र नौडाँडा झरेकी थिइन् । उम्मेदवार बैंकभित्र पसेर मत मागेर निस्किए ।

ढोकामा देवीकुमारीसहित चार/पाँच जना वृद्धा थिए । एमाले उम्मेदवारले शीर निहुराएर आशीर्वाद माग्दै उनीहरूलाई पनि पर्चा थमाए । त्यो पर्चामा कास्की ३ का प्रतिनिधिसभा उम्मेदवार दामोदर पौडेल बैरागीको ‘चुनावी अपिल’थियो । उम्मेदवार आफ्नो बाटो लागेपछि टिकाले सुनाइन्, ‘लेखेको अक्षर चिनिँदैन । चिह्न ठूलो भएर चिनेँ । भोट त हाल्नैपर्ने होला नि !’ उनले पनि पर्चामा के लेखिएको छ भन्नेमा खासै वास्ता देखाइनन् । लिइन् र आफूसँग राखिन् ।

‘चेतना विकास भएन’

हाम्रा उम्मेदवारले चुनावी प्रचारमा प्रयोग गरिरहेको ‘पर्चा–पम्प्लेट’ बाँड्ने, घरघर जाने शैलीमा मतदाताको खासै चासो नरहेको माथिका दुई दृश्यले देखाउँछ ।

चुनाव नजिकिएसँगै उम्मेदवारहरू पर्चा लिएर घर–घर, खेत–खेतै पुग्न सुरू गरेका छन् । तर, उम्मेदवारले आफ्ना एजेण्डा, योजना कागजमा उतारेर जनताको घरघरमा पुर्‍याइरहेको भेटिन्छ । तर, त्यसलाई पढ्ने, हेर्ने गरेको भने देखिँदैन ।

उम्मेदवारसँग घरघरका मतदातासँग आफ्ना एजेण्डा सुनाएर बस्ने समय पनि छैन । नयाँ पुस्तालाई घरघर आउने उम्मेदवारसँग झनै चासो कम देखिन्छ । तर, निर्णायक मानिने मतदातालाई प्रभाव पार्ने गरी सामाजिक सञ्जाल र अन्य माध्यमलाई प्रचारमा प्रयोग गर्ने उम्मेदवार निकै कम छन् ।

राजनीतिक विश्लेषक विश्व सिग्देल घरदैलो, घोषणापत्र, आमसभा गर्नुलाई २०१५ सालयता मुख्यतः दल र उम्मेदवारमा चेतना विकास हुन नसकेको ठान्छन् । ‘घोषणापत्र कसले पढ्छ ? हिजो २०४८ सालमा बनाएको र ३० वर्षपछि त्यही कार्यान्वयन भएको छैन,’ उनले शिलापत्रसँग भने, ‘मान्छेले घोषणापत्र पत्याउने कि नपत्याउने ? मतदाता र नेताहरू २१ औँ शताब्दीमा आइसकेका छैनन् । त्यसकै कारण उही पर्चा, पम्प्लेट र घरदैलोमा बढी केन्द्रीत भइरहेको देखिन्छ ।’

पछिल्ला चुनावी प्रचार शैलीबारे विश्लेषक सिग्देलको भनाइ जस्ताको तस्तैः

२०१५ सालमा पहिलो आम निर्वाचन भयो । आज ६०/६५ वर्ष हुन लाग्दासम्म निर्वाचनको शैलीमा परिवर्तन आउन सकेको छैन । यसको अर्थ हाम्रा नेता र मतदाताको चेतनाको स्तर २०१५ सालभन्दा यता पनि फेरिन सकेको छैन । यत्रो वर्षमा जे जति परिवर्तन हुन पर्ने हो त्यो हुन सकेन ।

नारा, जुलुस, र्‍याली, घरदैलो त अब प्रविधिले लिइसक्यो । हाम्रा मत हाल्ने बच्चाहरू प्रविधिसँग बढी नजिक छन् । उनीहरूले पुराना मतदातालाई पनि प्रभाव पार्न सक्छन् । उदाहरणका लागि कुनै घरमा दुई जना वृद्ध मतदाता छन् भने उहाँहरूलाई तिनै बच्चाले प्रभाव पार्ने हो । केटाकेटीहरू प्रविधिसँग अभ्यस्त भइसकेका छन् ।

घोषणापत्र कसले पढ्छ ? हिजो २०४८ सालमा बनाएको र ३० वर्षपछि त्यही कार्यान्वयन भाछैन । मान्छेले घोषणापत्र पत्याउने कि नपत्याउने ? मतदाता र नेताहरू २१ औँ शताब्दीमा आइसकेका छैनन् । त्यसकै कारण उही पर्चा, पम्प्लेट र घरदैलोमा बढी केन्द्रित भइरहेको देखिन्छ ।

अहिले भित्तामा नारा लेख्ने काम सुधारिएको छ । नभए अहिलेको चुनाव प्रचार शैली हाम्रो चेतना २०१५ सालमै रहेको संकेत हो । अब त टेलिभेजन, रेडियोमा डिबेट हुनुपर्‍यो । त्यहाँ आफ्ना विचार, एजेण्डा राख्नेतिर जानुपर्‍यो । सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेर जानुपर्छ । आमसभा, जुलुस लिएर घरघर जाने यो त पुरानो भइसक्यो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक १५, २०७९ २०:१८