बालबालिकालाई अनावश्यक विषयवस्तुको भार

Make mathematical expressions.
8 is subtracted from three-fifth of Y.
2 times the difference of Y and 7 is increased by 5.

कक्षा ४ की एक विद्यार्थीले बीजगणितका यी प्रश्न हल गर्न सकिनन् । उनलाई गृहकार्य दिइएको थियो । उनले आफ्नो अभिभावकको सहयोग लिई गृहकार्य पूरा गरिन् । उनी प्रायः सबै विषयमा ए ग्रेड ल्याउने विद्यार्थी हुन् । उनी ललितपुरको नाम चलेको एक संस्थागत विद्यालयमा पढ्छिन् ।

कक्षा ४ मै पढ्ने अर्का एक विद्यार्थीलाई उनका अभिभावकले होम ट्युसनको व्यवस्था गरिदिएका छन् । उनी काठमाडौंको कहलिएको संस्थागत विद्यालयका विद्यार्थी हुन् । तर पनि उनलाई ट्युसन पढ्नुपर्ने अवस्था छ । उनले समाधान गर्नुपर्ने बीजगणितका प्रश्न यस्ता छन्ः

Add the following algebraic expressions.

1) 17mn + 18nr + 75mr and 3mn + 2nr + 25mr

2) 2ab + 3bc - 17ac and 5ab - 10bc - 3ac

प्राथमिक शिक्षा पाठ्यक्रम २०६५, कक्षा (४–५) अनुसार, कक्षा ४ का विद्यार्थीहरूले जोड, घटाउ, गुणन र भाग क्रिया समावेश भएका समिकरणका साधारण समस्याको हल गर्न र सजातीय पदहरूको जोड घटाउ गर्न (ऋणात्मक पद प्रयोग नहुने गरी ) सक्नेछन् । तर माथिका अभ्यास हेर्दा कतिपय संस्थागत विद्यालयहरूमा पाठ्यक्रमले कक्षागत रूपमा तोकेको विषयवस्तुभन्दा बढी सिक्नुपर्ने बाध्यता छ ।

‘निजी विद्यालयमा अनावश्यक भार छ । यस्तो भारले बालबालिकाको सिकाइमा बाधा पुर्‍याउँछ । सिकाइमा उन्नति होइन, नकारात्मक असर पर्छ,’ पद्मोदय मावि दाङका गणित विषयका शिक्षक लोकबहादुर बस्नेत भन्छन्, ‘लेखकले किन राख्छन् यस्ता प्रश्न ? उनीहरूले बालबालिकालाई के बनाउन खोजेका हुन् ? यस्तो अनावश्यक भार सामुदायिक विद्यालयमा पढाइने किताबमा कम छ ।’ केही सामुदायिक विद्यालयमा पनि निजीले प्रयोग गर्ने किताब प्रयोग गरेको पाइन्छ ।

आठ/नौ वर्ष उमेर समूहका कलिला बालबालिकाले कसरी यस्ता कन्टेन्ट बुझ्छन् र प्रश्न समाधान गर्न सक्छन् भनेर लेखक मात्र संवेदनशील नभएका होइनन्, यस्ता किताब स्वीकृत भएर कक्षाकोठामा प्रयोग भइरहनुले पाठ्यक्रम विकास केन्द्र पनि गम्भीर नभएको देखिन्छ ।

काठमाडौं विश्वविद्यालयका गणित विषयका उपप्राध्यापक विनोदप्रसाद पन्त भन्छन्, ‘कैयौँ निजी विद्यालयमा प्रयोग गरिएका किताबमा पाठ्यक्रमले तोकेको भन्दा बढी विषयवस्तु तथा अनावश्यक प्रश्न राखिएका छन् । यसले बालबालिकालाई सिकाइप्रति वितृष्णा जगाउँछ । उनीहरूको सिकाइमा क्षति पुर्‍याउँछ । तोकिएको भन्दा बढी कन्टेन्ट राख्नु गल्ती मात्र होइन, अपराध हो । सम्बन्धित निकायबाट कडाइका साथ अनुगमन हुनुपर्छ ।'

तल्लो कक्षामा साधारण जानकारी दिने, थोरै सिकाउने तर बुझाउने गरी सिकाउने हो । माथिल्लो कक्षामा डेप्थमा दिए हुन्छ । कन्टेन्टमा समीक्षा हुन आवश्यक छ । बालबालिकाको पूर्वज्ञान, घरमा वा उसको दैनिक जीवनमा उपयोग नहुने विषयवस्तु सिकाउनु भनेको उनीहरूलाई सजाय दिनु हो । गणित रटाउनु हो ।

लेखको सुरुमा उल्लेख गरिएको अभ्यास जुन संस्थागत विद्यालयमा कक्षा ४ मा गराइन्छ, सामुदायिक विद्यालयमा चाहिँ कक्षा ५ मा गराइन्छ । पाठ्यक्रम विकास केन्द्रद्वारा प्रकाशित कक्षा ५ को ‘मेरो गणित’का केही प्रश्न हेरौँ:

तलका भनाइलाई बीजीय अभिव्यञ्जकका रूपमा व्यक्त गर ।

क) a र 3 को योगफल
ख) 7 र y को फरकको ३ गुणा
ग) a को २ गुणा र b को घटाउ फल

शैक्षिक गुणस्तर परीक्षण केन्द्र (नासा) ले गरेको कक्षा ५ का विद्यार्थीको गणित विषयमा सिकाइ उपलब्धिको राष्ट्रिय परीक्षणका क्रममा यस्तै खालको एक प्रश्न सोधिएको थियो ।

x र 4 को जोडफल कति हुन्छ ?

What is the sum of X and 4 ?
a.X-4
b.X+4
c.4x
d.X⁄4

केन्द्रका अनुसार आधाभन्दा बढी विद्यार्थीले सही जवाफ दिन सकेनन् । ४६ प्रतिशत विद्यार्थीले मात्र सही जवाफ दिएका थिए । यो प्रश्नमा सम्भावित उत्तरको अप्सनसमेत दिइएको थियो ।

कक्षा ५ को विद्यार्थीको सिकाइ उपलब्धिसम्बन्धी राष्ट्रिय परीक्षण नासा २०१८ अनुसार ७२ प्रतिशत विद्यार्थीको गणित विषयमा सिकाइ कमजोर पाइयो । ३२ प्रतिशत विद्यार्थीले पाठ्यक्रमअनुसार ५ प्रतिशत मात्र सिकेको पाइयो । ४० प्रतिशत विद्यार्थीले पाठ्यक्रमको २८ प्रतिशत सिकेको पाइयो ।

सिकाइ उपलब्धि राम्रो पाइएका २८ प्रतिशतमध्ये उच्चतम क्षमताका ४ प्रतिशत विद्यार्थीले पाठ्यक्रमको ९६ प्रतिशत र २४ प्रतिशतले पाठ्यक्रमको ६२ प्रतिशत सिकेको पाइयो । ९६ प्रतिशत पाठ्यक्रमको सीप सिकेका उच्चतम क्षमता भएका मानिएका विद्यार्थीमध्ये पनि ८४ प्रतिशतले मात्र परीक्षणको क्रममा सोधिएका माथिका प्रश्नको सही जवाफ मिलाएका थिए ।

सात प्रदेशका ५२० सामुदायिक र १८० संस्थागत गरी ७०० विद्यालयका १४ हजार १सय ७४ जना विद्यार्थीको सिकाइ उपलब्धि परीक्षण गरिएको थियो । केन्द्रका अधिकारी सिकाइको अवस्था परीक्षण गर्ने मात्र आफ्नो क्षेत्र रहेको बताउँछन् । विद्यार्थीको सिकाइ किन कमजोर भयो भनेर केन्द्रले खोजी गर्ने गरेको छैन ।

कक्षा ४–५ मा गणित विषय सिकाउने कतिपय शिक्षकहरूको भनाइमा अंक गणितका मिश्रित भिन्न, दशमलवसम्बन्धी हिसाब बुझाउन गाह्रो हुन्छ । त्यस्तै, बीज गणित पनि बुझाउन गाह्रो हुन्छ । धेरै समय लाग्छ । पटकपटक अभ्यास गराई गराउनुपर्ने हुन्छ । अंक गणितका जोड घटाउजस्ता ‘कन्टेन्ट’ उनीहरूको दैनिक जीवनमा प्रयोग हुने हुँदा रमाउँदै सजिलै सिक्ने शिक्षकहरूको भनाइ छ ।

तर, अंक गणितका केही कन्टेन्ट हेर्दा ८/९ वर्ष उमेर समूहका बालबालिकाका लागि बोझिला लाग्छन् । जस्तो कक्षा ४ का विद्यार्थीले ५ अंकसम्मको संख्यालाई तीन अंकसम्मको संख्याले भाग गर्नुपर्ने हुन्छ । तीन वा सोभन्दा बढी अंकका संख्यालाई तीन अंकसम्मको अकले गुणन अनि ६ अंकसम्मले बनेका संख्याको घटाउ गर्नुपर्छ ।

४–५ मा पढ्ने बालबालिकालाई हामी कापी, पेन्सिल, इरेजर बिस्कुटलगायतका सामान किन्न कति रुपैयाँ दिन्छौँ ? एक/दुई सय रुपैयाँ वा केही बढी त हो । उनीहरू पसल गएर सामान किनेर हिसाब पनि गर्छन् । फिर्ता पनि ल्याउँछन् । यसरी आफ्नो व्यवहारमा आउने गणितीय समस्या आफैँ समाधान गर्छन् । हल गर्न सक्छन् । कक्षा ४ को ‘मेरो गणित’मा दिइएका घटाउका केही अभ्यास हेरौँ ।

१. एउटा गाउँपालिकाको वार्षिक बजेट रु ९,००,००० मध्ये रु ७,८९,५६९ मात्र खर्च भएछ भने कति रकम बाँकी रह्यो होला ?

२.कृष्णले लेखेको संख्या ६,५४,३२१ र सिर्जनाले लेखेको संख्या ९,८५,७३८ भए ती सख्याहरूको फरक निकाल ।

उमेर र उपयोगको हिसाबले यस्ता विषयवस्तु कत्तिको व्यावहारिक छन् ? यो प्रश्नमा शिक्षक बस्नेत भन्छन्, ‘६ अंकका संख्याको घटाउ, तीन अंकसम्मको संख्याले भाग गर्ने, मिश्रित भिन्नजस्ता कतिपय विषयवस्तु त्यति व्यावहारिक छैनन् । तल्लो कक्षामा साधारण जानकारी दिने, थोरै सिकाउने तर बुझाउने गरी सिकाउने हो । माथिल्लो कक्षामा डेप्थमा दिए हुन्छ । कन्टेन्टमा समीक्षा हुन आवश्यक छ । बालबालिकाको पूर्वज्ञान, घरमा वा उसको दैनिक जीवनमा उपयोग नहुने विषयवस्तु सिकाउनु भनेको उनीहरूलाई सजाय दिनु हो । गणित रटाउनु हो ।’

कैयौँ निजी विद्यालयमा त पाठ्यक्रमले कक्षागत रूपमा तोकेको भन्दा बढी भार लादिएका विषयवस्तु सिक्न बाध्य पारिएका छन् । सिक्न नसकेर विद्यालय समयपछि टयुसन पढ्नुपर्ने बाध्यता छ । उनीहरूको सिकाइमा असर परिरहेको छ ।

२०७९ सालदेखि कक्षा ४ र २०८० सालदेखि कक्षा ५ मा लागू हुने गरी तयार गरिएको आधारभूत शिक्षा पाठ्यक्रम २०७८, कक्षा ४–५ अहिले परीक्षणको क्रममा छ । यसअघिको पाठ्यक्रम परिमार्जन गरी नयाँ पाठ्यक्रम बनाउने क्रममा विषय विज्ञका रूपमा सहभागी भएका उपप्राध्यापक पन्त भन्छन्, ‘कतिपय विषयवस्तु पहिलेको भन्दा कम गरेर सरलीकृत गरिएको छ । जस्तो कक्षा ४ मा ६ अंकले बनेका संख्याको जोड घटाउलाई ५ अंकमा झारिएको छ । गणितीय अवधारणा विकास र प्रभावकारी सिकाइका लागि क्रियाकलापउन्मुख शिक्षणलाई प्राथमिकता दिइएको छ ।’

प्राय:जसो अवधारणा नै नबुझाई पाठमा भएका प्रश्नको उत्तर गर्न सिकाइन्छ र प्रश्नको सही उत्तर मिलाउन सिकाउनु र सिक्नु नै गणित हो भन्ने बुझाइ पनि छ । साना बालबालिकाले गणितमा रमाउँदै सिक्न पाएका छैनन् । त्यसैमाथि गणितका कतिपय विषयवस्तु बालबालिकाको उमेरका हिसाबले उनीहरूको व्यावहारिक जीवनमा उपयोगमा आएको देखिँदैन । जसले गर्दा यस्ता विषयवस्तु बोझिला देखिन्छन् ।

त्यस्तै, कैयौँ निजी विद्यालयमा त पाठ्यक्रमले कक्षागत रूपमा तोकेको भन्दा बढी भार लादिएका विषयवस्तु सिक्न बाध्य पारिएका छन् । सिक्न नसकेर विद्यालय समयपछि टयुसन पढ्नुपर्ने बाध्यता छ । उनीहरूको सिकाइमा असर परिरहेको छ । उनीहरूले कमजोर, नजान्ने भनेर अनेक थरीका उपनाम पाउनुपरेको छ । बालबालिकाको उमेर र क्षमताभन्दा बढी विषयवस्तु लादेर उनीहरूको मानसिक र बौद्धिक विकासमा क्षति त पुर्‍याइरहेका छैनौँ ? यसतर्फ बहस हुनु आवश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ २६, २०७८ ०७:४९