पीडा भुलाउने कपिलको नग्न क्यानभास

A+ A A-

ललितपुरको कुपण्डोलस्थित कानदेउता थान मन्दिरबाट २ सय मिटर अघिको गल्लीभित्र छ कपिलमणि दिक्षितको स्टुडियो ।

घरभित्रको एउटा कोठामा हिटरबाट आउने उज्यालोमा मस्तले बसेकी छिन् एक नग्न महिला । कपिल यस्तै नग्न आकृतिलाई क्यानभासमा उतार्न व्यस्त भेटिन्छन् ।

नग्न मान्छेका वास्तविक कथा दर्शकलाई पस्कन विविध रङहरु घोल्छन् । र, पोत्न थाल्छन् कलाकार कपिल ।

उनको यो फरक विधा हो । कलात्मक शैली हो । समाजले लाज, नखरा र अश्लील व्याख्या गरिदिने निर्वस्त्र मान्छेका कथालाई बाहिर ल्याउन ‘न्यूड आर्ट’ (नग्न) गर्छन् उनी ।

एचआईभी एड्स संक्रमित, यौन दुव्र्यवहारमा परेका, तेस्रो लिङ्गीदेखि आम मानिससम्मलाई एकान्त कोठामा नग्न बनाएका छन् कपिलले । २० बर्षको करिअरमा थुप्रै मोडलहरु नांगिएका छन् उनको क्यानभास कक्षमा ।

यस्तै पात्रको कथा पस्किएका छन् आफ्नो कला मार्फत् कपिलले । उनी कलाकार, आम मानिस अनि दुव्र्यवहारमा परेकालाई आफ्ना सामु निर्वस्त्र राख्छन्, अनि उतार्छन् उसको अव्यक्त कथा ।

उनका सामु हरेक पात्र सर्वाङ्ग भएर अनेक हाउभाउ गर्छन् । तर सलवलाउदैनन् कपिलका कुनै अंग ।

‘किनकि मेरो उद्देश्य सिर्जना जन्माउनु हो, ऊ मेरो लागि पात्र वा माध्यम मात्रै हो,’ कपिल भन्छन् ।

उनी प्रत्यक्ष पात्रलाई आफ्ना सामु ‘नाङ्गो’ बनाए उसकै आकृति बनाई दिन्छन् । अमेरिकाको टेक्सास विश्वविद्यालयमा फाइन आर्टमा डिग्री सकेर फर्किएका कपिल नाङ्गोपन बेच्ने ध्याउन्नमा छैनन् । न्यूड आर्टमा मानिसभित्र दबिएका कथा मात्र उतार्छन् ।

कलाका लागि उनले नाम चलेकादेखि भर्खर चर्चामा आउन खोज्नेसम्मका मोडल प्रयोग गर्छन् । ती पात्र महिलामात्र छैनन् ।

‘मैले मोडल प्रयोग गर्छु, यसमा महिला पुरुष जो पनि हुन सक्छन्,’ कपिल भन्छन् । एकान्त कोठामा निर्वस्त्र महिला देख्दा आफूमा उत्तेजना नभई श्रद्धा जाग्ने गरेको उनको अनुभव छ । ‘मलाई त्यस्तो फिलिङ्स् नै आउँदैन,’ उनी भन्छन् ।

कपिलले पहिलो पटक नग्न स्त्री देख्दा सवथोक सुन्दर देखे । ‘मैले सबै सुन्दर देखेँ, किनकि जर्बजस्ती नग्न बनाउने होइन, यो त मेरो काम हो,’ उनी भन्छन् ।

आर्ट गर्दा कहिल्यै पनि ढोका बन्द गर्दैनन् उनी । उनलाई लाग्छ यो सबैले बुझेको विषय हो । मान्छेको जीवनको बास्तविकता हो । भन्छन्, ‘यसमा अप्ठ्यारो मान्नुपर्ने कुनै स्थिति नै छैन ।’

अमेरिकाले सिकायो

अमेरिकाकामा ११ वर्ष न्यूड आर्ट नै गरे दिक्षितले । अनेकन अवसर छोडेर उनी कलाकै लागि स्वदेश फर्किए ।

‘हाम्रो नेपालमा ल्याण्डस्केप गरिन्छ, सगरमाथा र मन्दिरहरूको मात्र बढी आर्ट गरिन्छ,’ कपिल भन्छन्, ‘ललितकला क्याम्पसमा भर्ना भएर दुई वर्षको पढाई सकेर अमेरिका पढ्न गएँ, यो विषयमा आर्टमा गर्छु भन्ने मैले सोचेकै थिएन, त्यहाँ पढेपछि यो नै मेरो जीवनको लक्ष्य बनेर आयो ।’

अमेरिकामा कला सिक्दा कुन विधा रोज्ने भन्ने अन्योल थियो । सुरुमा उनले गणेश भगवानको आर्ट गरे । पढ्ने क्रममा गुरुले उनलाई नग्न आर्ट देखाए । ‘त्यसपछि मेरो लक्ष्य नै यही बन्यो,’ कपिल भन्छन् ।

नेपालमा आर्टका लागि पहाड छन् । हिमाल छन् । तालतलैया र पर्वत–पहाड छन् । प्रकृतिका अनेक उपहार छन् । तर अमेरिकामा के आर्ट गर्ने भन्ने अन्यौलमा परे उनी । त्यही अन्योलका बीच तय भयो न्युड आर्ट । ‘पछि त्यसैमा रमाउन थालेछु,’ उनी भन्छन् ।

उत्तेजना याद छैन

न्युड आर्ट गर्दा उनलाई सेक्सको भावना कहिल्यै जागेन । अहिलेसम्म उनको आर्ट हेर्ने दर्शकले पनि नराम्रो कहिल्यै भनेका छैनन् ।

सुरुवातमा उनलाई न्युड आट गर्छभन्दा सबैले नकारात्मक दृष्टिले हेर्थे । अहिले उनी नेपालमा मानिसको सोच बदल्ने कोसिसमा छन् ।

कपिलको अनुभवमा अचेल उनले रोजेको बाटोमा हिड्न अलि सजिलो भएको छ ।

‘यो सिर्जनलाई कसैले बुझेको छैन्, यो कलाको एउटा विधा मात्र हो अरुले अर्कै विषयमा पेन्टिङ गर्छन, म न्यूड आर्ट गर्छु र यो मेरो विषय मात्रै हो,’ उनको मान्यता छ ।

त्यही भएर उनलाई दर्शकले मलाई मज्जाले स्वीकार गरेकाछन् । त्यसैले कर्मथलोमा पनि सधै प्रफुल्ल छन् ।

व्यक्तिलाई आफ्ना अघि नांगो बनाएर समाजका अघि आर्टमा उतार्नु चुनौतिपूर्ण कार्य हो । यो चुनौति कपिलले स्वीकार गरे । अहिले सफल बन्दैछन् ।

प्रदर्शनीबाट झण्डै फालिए

कलालाई कदर गर्ने नेपालीको आदत नै छैन् । सन् २००९ मा भएको चित्रकला प्रर्दशनीमा कपिलपनि आफ्ना सिर्जना लिएर पुगे ।

‘मेरो पेन्टिङलाई ग्यालरीबाट निकाल्न खुव प्रयास भए, विभिन्न टिकाटिप्पणी समेत भए,’ उनी विगत सम्झदै भन्छन्, ‘केही कलाकर्मीको दबाब पछि बल्ल मेरा पेण्टिङ प्रर्दशनीमा झुण्डिए ।’

विस्तारै मान्छेको चेतना विकास हुदै गयो । न्यूड पेन्टिङ भनेको नराम्रो मात्रै होइन रहेछ भन्ने बुझाइ बढ्दै गयो । एउट कलाकारले आफूभित्रको सीप र क्षमता देखाउन पाउनुपर्छ भन्ने तर्क आउन थाले । अहिले कपिलले खुलेर काम गर्न पाएका छन् ।

कपिलका बुबाले पनि आर्ट स्केच गर्नुहन्थ्यो । तर, लामो समय टिकेनन् । उनका बुवा कृषिकर्म मै लागे ।

‘मलाई बुवाकै स्केचले प्रभाव पारेको होला, न्यूडिटी भनेको सत्यता हो, मेरो परिवारलाई यो सबै सामान्य लाग्छ,’ उनी भन्दै थिए ।

‘मान्छे जन्मिदा नाङ्गै जन्मिन्छ । मरे पछि जलाउने पनि नाङ्गै होे । नांगोपन र सेक्स नराम्रो होइन’, उनी भन्छन्, ‘तर सेक्सबारे हामी खुलेर कुरा नै गर्दैनौं, त्यसैले धेरै कुरा समाजका लागि अनौठा लाग्छन् त्यसैले अव यी बिषय पठ्यक्रममै समावेश गरिनु आवश्यक छ ।’

छोरीसंगै न्युड स्टुडियो

कपिलको परिवारमा आमा–बुबा र पाँच जना दिदीबहिनी छन् । उनी श्रीमती र छोरीलाई स्टुडियो लिएर जान्छन् ।

‘उनीहरूलाई थाहा छ, बाबाले न्युड आर्ट गर्छन्, किनकि उनीहरुले बुझेका छन्, यो नराम्रो होइन, किनकि मैले उनीहरूलाई सिकाएको छु,’ कपिलले सुनाए ।

समाजमा लुकेर काम ग¥यो भने नराम्रो नजरले हेर्ने चलन भएकाले उनी सबै कुरा खुलारूपले गर्छन् । उनी परिवारसँग लुकेर काम गर्दैनन् ।

बिहे गर्नै हम्मे

कलाकर्मका कारण विवाह गर्न समेत गाह्रो भएको अनुभव छ कपिलको ।

न्युड आर्ट गर्नेलाई कसले छोरी दिन्छ ? भन्दै कुरा काट्ने धेरै थिए उनका । न्युड आर्ट गर्नुभन्दा अर्काे विधा अँगाल्नु भन्ने सुझाव पनि आयो । तर, जोखिम मोलेरै काम गरिरहे ।

‘मेरो सीप नै यसैमा छ, कसरी अर्काे विधा रोज्नु, मलाई बुझ्ने श्रीमती पाएँ, उनको सर्पाेट छ, काममा कुनै बाधा अवरोध छैन,’ परिवारको धारणाबारे उनले सुनाए ।

नेपालबाट यो काम सुरु गरेको भए गाह्रो हुने अनुमान उनको छ । आजभन्दा १० वर्ष पहिले उनले न्यूड आर्टको सुरुवात अमेरिकामै गरे । त्यहाँ खुल्ला समाज छ । त्यसैले उनलाई काम गर्न सजिलो भयो । अमेरिकाको अनुभवले नेपालमा बसेर काम गर्ने थप हिम्मत पनि दियो ।

एक लाख डलरसम्मका आर्ट

‘न्युड आर्ट गरेर के हुन्छ ?’ यो जिज्ञासा धेरैमा हुन सक्छ ।

उनको आर्टका मुल्य ९ सय अमेरिकी डलरदेखि एक लाख डलरसम्मका छन् । यो कलासँगै आर्जनको गतिलो माध्यम पनि हो । उनका आर्ट विदेशमा पुग्छन् । विशेष गरी अमेरिका युरोपका दर्शकले उनको आर्ट रुचाउछन् । उनी नेपालमा पनि आर्टको भविश्य उज्वल देख्छन् ।

तर, कलात्मक हुनैपर्ने उनको मान्यता छ । पछिल्लो समय नयाँ पुस्ता पनि यसप्रति आकर्षित भएको छ । यद्यपि कला सिर्जना बढे पनि त्यसको मुल्य बुझ्ने मानसिकता भने कम भएको उनी देख्छन् ।

जीबन नै आर्ट

नेपाल फर्किएर उनले न्युड आर्ट गर्न थालेको ११ वर्ष हुन लाग्यो ।

‘आर्टभन्दा पर मैले जीवन नै सोचेको छैन’, आर्टप्रतिको उनको समर्पण हो यो ।

आर्ट विनाको जीवन फिक्का हुने मान्यता राख्ने कपिल सबैले कला प्रदर्शनीमा जानुपर्ने सुझाव दिन्छन् । वर्षमा दुई पटक उनका न्युड आर्ट प्रदर्शनमा राखिन्छन् ।

अझै पनि मानिसले नग्न आर्ट हेर्न सङ्कोच मान्ने गरेको उनले देखेका छन् ।

‘न्युड आर्ट भन्ने वित्तिकै हामी अन्यथा लिन्छौ, त्यो कला हो, प्राकृतिक अवस्था मात्रै न हो,’ उनले भने ।

उनी प्रायः आफ्ना आर्ट विदेश पठाउँछन् । विदेशमा उनको फराकिलो बजार छ । ‘म खुशी छु र म नेपाली आर्ट बजारसँग प्रतिस्पर्धा नै गर्दिन्ँ’, उनी भन्छन् ।

नेपालमा उनका न्युड आर्ट नबिक्ने होइन । ‘न्यूड बुझेका हाई प्रोफाइलले मात्रै किन्छन्’, उनले भने, ‘जसको घरमा आउने पाहुनाले पनि बुझेको हुनु पर्छ आर्ट अनि उसैले किन्ने त हो नि ।’

जव पुरुष नांगिए

न्युड आर्ट भन्ने बित्तिकै धेरैको बुझाइ छ– महिलाको मात्रै हुन्छ । कपिल पुरुषको पनि न्युट आर्ट उसैगरी गर्छन् । दत्तचित्त भएर । एकोहोरिएर ।

उनी कसैको इच्छा विपरित आर्ट गर्दैनन् । १५ मिनेटदेखि ३ घन्टासम्म पोज दिन तयार मोडलहरू उनलाई खोज्दै आउछन् ।

‘मोडेलको सहमतिमा मात्रै मैले आर्ट गर्ने गरेको छु, उहाँहरू आफै आउनुहुन्छ, कपडा खोल्नु हुन्छ, निर्वस्त्र बन्नु हुन्छ, म त्यही भावलाई कलामा उतारिदिन्छु,’ उनी भन्छन् ।

त्यसोत उनले मोडल सम्झौता मै प्रयोग गर्छन् । जो पायो त्यसलाई पनि प्रयोग गरेका छैनन् । जसले आफूलाई व्यक्त गर्न सकिरहेका हुदैनन्, उनीहरुको मात्रै न्यूड आर्ट गर्ने गरेको उनी बताउछन् ।

यौनकर्मी पनि

उनले महिला सेक्स वर्कर (यौनकर्मी महिला) सँग पनि धेरै पटक काम गरिसकेका छन् । ‘जसले प्रत्यक्ष भन्न सकिरहेको हुदैन, जो यौन दुव्र्यवाहारमा परेको र समाजमा घृणित ठानिन्छन्, उनीहरुको न्यूड आर्ट गरेको छु’ कपिल भन्छन्, ‘मेरो आर्ट समाजसँग जोडिएर सन्देश प्रवाह गर्ने खालका छन् ।’

नेपाली समाजमा कसैको नाङ्गो शरीर हेर्ने कल्पना परको कुरा हो । तर, कपिल आरामले हेर्छन् । एकोहोरो हेर्छन । एकटकले हेर्छन् । उनमा उत्तेजना जाग्दैन ।

‘किनकि मेरो उद्देश्य र लक्ष्य निर्वस्त्र मानिसको भित्री भावलाई कलामा उतार्नु हो, म त्यसलाई चित्रमा उर्तान केन्द्रित हुन्छु,’ उनी भन्छन् ।

कपिल न्युड र नेकेडको फरक परिभाषा गर्छन् ।

उनको परिभाषामा न्युड भनेको उनले गर्ने आर्ट हो । नेकेड भनेको अलिकति पोजिसन बिगार्नु हो । न्युड आर्ट गर्दा उनलाई सेक्सको भावना कहिन्यै जागेन ।

अहिलेसम्म उनको आर्ट हेर्ने दर्शकले पनि नराम्रो कहिल्यै भनेको छैन । उनी हरेक व्यक्तिले एउटै विषयमा गहिरिएर लाग्नुपर्ने सुझाव दिन्छन् ।

आफूलाई राम्रो लागेको कामले सफलता मिल्ने बुझेका उनी भन्छन्, ‘आफूलेको गरको कामको आफैले जस्टिफाइ पनि गर्नुपर्छ ।’

कपिल पाँच सयवटा नग्न चित्रकला प्रदर्शनको तयारीमा छन् । त्यस्ता थुप्रै भाव कलामा उतारिरहेको बताउँछन् ।

मोडल बन्न आउनेलाई उनी पारिश्रमिक भने दिँदैनन् । आफै इच्छा राखेर आउनेहरूले त्यो माग गर्दैनन् । विदेशमा न्यूड बन्ने पेशाजस्तै भएको उनी बताउछन् । त्यहाँ मोडेलहरूले न्युड बन्नुलाई पेशा बनाएकाले त्यहाँ पैसा तिर्नुपर्ने कपिल बताउछन् ।

धन्यवाद भन्दै फर्कन्छन् महिला

नेपालमा न्युड बन्छु भन्ने सामाजिक अवस्था नभएको उनले सम्झिए । उनकोमा न्युड आर्टका लागि मोडेल बनेकी एक जना महिलाले फोन गरेर उनलाई भनिन् ‘म किशोरी अवस्थामै बलात्कृत भएपछि निकै कुण्ठा थियो, अप्ठेरो र भारीपन थियो तपाईंको आर्टमा म उतारिएपछि निकै हल्का महसुस भएको छु।’

बलात्कृत हुँदा जबरजस्ती नाङ्गिएकी ती महिलाले स्वेच्छाले न्यूड बनेपछि आफूभित्रको भारीपन मेटिएको भन्दै धन्यवाद दिएको उनी सम्झन्छन् ।

आगामी २२ तारेखमा एम क्यु ग्यालरीमा उनका सिर्जना प्रर्दशनी हुदैछ ।

त्यो दिनको लागि आर्टको मुल्य २ हजार मात्रै तोकेका छन् कपिलले ।

‘आफूले गरेको अहिलेसम्म कै सस्तो आर्ट हो, त्यहाँ आएर आफ्नो कथा भेट्नु हुन्छ, मन परे लिएर जान पनि सक्नु हुन्छ,’ उनी भन्दै थिए ।

कपिल कला प्रदर्शनी गर्न युरोप र अमेरिका विभिन्न शहर पुगेका छन् । दुई दर्जन बढी अवार्ड हात पारिसकेका छन् । केही महिनाअघि अमेरिकाको डालस शहरमा भएको चित्रकला प्रदर्शनीमा उत्कृष्ट न्युड आर्ट अवार्ड उनको खल्तीमा पर्याे ।

‘कलाकर्मीलाई विदेशमा विशेष रुपले हेर्छन, नेपालले पत्याएन, अमेरिकाले पत्यायो,’ कुराकानीको बिट मार्ने बेलातिर उनले भने ।