पब्जी र फ्रिफायरविरुद्ध सांसदको ब्याटल

A+ A A-

यस साता संसदको त्यो दृश्य एकाएक भाइरल भयो, जसमा प्रतिनिधिसभाको शून्य समयमा एमाले सांसद आशाकुमारी विकले 'पब्जी र फ्रिफायरजस्ता अनलाइन गेमको लतका कारण बालबालिकामा डराउने, झस्कने, जिद्दीपनाजस्ता स्वभाव देखिएको र त्यसबाट पछि गएर मानसिक अस्पतालको अभाव हुने' भन्दै 'त्यस्ता गेमहरू तत्काल बन्द गर्न' जोडदार माग राखिन् ।

संसारको सबैभन्दा वैज्ञानिक र गतिशील मार्क्सवादी विचार बोकेको भनिएको पार्टीको एक महिला विधायकको यो परिवर्तन प्रतिरोधी विचार मूलतः अभिभावक तथा शिक्षक–शिक्षिकाहरूले धेरै मन पराएको, शेयर गरेको र लबिङसमेत गरेको पाइयो भने केही प्राग्रेसिभ शिक्षाकर्मी तथा नयाँ पुस्ताका अत्याधुनिक युवाहरूमा भने सांसद आशाको विचारले निराशा फैलाएको स्पष्ट देख्न सकिन्छ । तसर्थ, सत्य र सम्भावनाको कसीमा यो विचारलाई केलाउन जरुरी देखियो ।

तस्वीर स्रोत : टेकब्लगडटकम

हामी शिक्षाकर्मीहरू र अभिभावकहरू मात्र हैन, नीति तथा पाठ्‌यक्रम निर्माताहरू, विज्ञ एवं विशेषज्ञहरू, पाठ्यवस्तु तथा पाठ्यपुस्तक सर्जकहरू सबै करिब साठी वा सत्तरीको दशकदेखि नब्बेको दशकसम्ममा जन्मिएकाहरू हौँ । मोटर गाडी, बिजुलीबत्ती, टेलिफोन, रेडियो, टीभी आदिको आविष्कार हुँदै गर्दा र त्यस्ता आविष्कार भर्खरभर्खर देशमा भित्रिएर त्यसलाई पहिलोचोटि देखेर अचम्मित हुने सौभाग्य पाएको यो पुस्ताको बाल्यकाल र हुर्काई प्रविधिसँगको खासै साक्षात्कारबिना बितेको थियो । टोले मौखिक समाचार स्रोतहरूबाट शीतयुद्धकालीन अमेरिका र सोभियत संघको प्रतिस्पर्धाका कथाहरू सुनेको र चन्द्रमामा निल आर्मस्ट्रोङले पाइला टेकेको जस्ता समाचार वैज्ञानिक किंवदन्तीका रूपमा सुनेको यो पुस्ताका लागि विद्यार्थी जीवनमा पेन्सिल, कम्पास, डटपेन, फ्रेम कलम, फोल्टिन कलम, चक्की मसी, फिट मसी, जनक शिक्षाका नयाँ किताब, कापी, झोला आदि समेत लक्जरी आइटम थिए भने खाजामा ग्लुकोज बिस्कुट, थिनआरारुट बिस्कुट, तरकारी चिउरा, पिप्लामेट आदि मिष्टान्न भोजन थिए । अनि चाउचाउ त अत्याधुनिक परिकार नै थियो । दसैँमा नयाँ लुगा, चाडपर्वमा मासु भात, हात्तीछापे चप्पल, पायल/हवाई चप्पल आदि पाउनुसमेत सौभाग्य थियो भने रेडिमेड कपडा, जुत्ता, भकुण्डो आदि त सपना थिए । डण्डिबियो, पौडी, खर्लङ्खुट्टे, कबड्डी, गुच्चा, झुत्रो मोजाका बल, गोबरे बन्दुक आदि खेलेर विकास भएको यो पुस्ताले हरेक नयाँ चीजको माग गर्दा वा चलाउँदा वा बिगार्दा कि त गाली खायो, कि त राम धुलाइ नै भेट्यो ।

कपाली तमसुक र निवेदन लेख्न सक्ने मान्छेलाई उच्चतम शिक्षितको रूपमा चिनेको पुस्ताले दिएको साँघुरो संस्कारमा हुर्केको यो पुस्ताले रेडियो सुन्दा, क्यासेट बजाउँदा, चलचित्रका गीत सुन्दा र गुनगुनाउँदा, फोनमा कुरा गर्दा, नाच्दा, ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट टीभीमा गीत, गीताञ्जलि कार्यक्रम, फिल्म, आदि हेर्दा 'यस्ता कुराहरूबाट बच्चाहरू बिग्रिन्छन्' भन्दै पाएको गाली, पिटाइ र निषेधको तीतोमीठो अनुभव ताजै हुनुपर्छ । धनी र ठूलाबडाका घरमा मात्र भएको टीभी हेर्न जाँदा पाएको अपमान र दुर्वचन पनि धेरैको भावनात्मक स्मृतिमा स्पष्टसँगै कोरिएका छन् । घडी, रेडियो, टीभी आदि खोलखाल गरेर हेर्नेहरूले भेटेको गोरु चुटाइको चोट त आलै होला । कामना, स्टारडस्टजस्ता फिल्मी पत्रिका त लगभग वर्जित नै थिए । असी र नब्बेको दशकमा जन्मिएकाहरूले चाहिँ हातमा र टीभीमा खेल्ने भिडियो गेम, रङ्गिन टीभी, तीन सय, चार सय र पाँच सय छयासीवाला कम्प्युटर आदिसम्म देख्ने र प्रयोग गर्ने सौभाग्य पाए ।

तर आत्मा साक्षी राखेर भनौँ, के हामीले उपलब्ध यी सुविधाहरू कुनै न कुनै रूपले प्रयोग गरेनौँ ? के गाली, कुटाइ र निषेधले हामीलाई छेक्यो ? अनि सबभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रश्न– के हामी बिग्रीयौँ ? त्यसो भए आज हामी के गर्दै छौँ र गर्न खोज्दै छौँ ? मनोवैज्ञानिकहरू भन्छन्, 'बच्चाहरूले जे भोग्छन्, पछि उसले समाजलाई त्यही दिन्छ, ब्याजसहित ।'

प्रसिद्ध विचारक तथा कवि रवीन्द्रनाथ टैगोर भन्छन्, 'आफ्ना बच्चाहरूलाई आफनो ज्ञानको दायराभित्र मात्र सीमित नराख । किनकि ऊ फरक युगमा जन्मिएको हो ।' तर, हरेक युगका अभिभावक पुस्ताले त्यही पुनरावृत्ति गर्दै आएको देखिन्छ । उसलाई आफूले भोगेको गौरवशाली, आफूले बुझेको सही, आफूले जानेको उत्तम र आफूले सोचेको अन्तिम लाग्ने रहेछ । सोच, खोज, आविष्कार र प्रयोगको सम्भावनालाई निषेध गर्ने शिक्षा र अभिभावकत्वको योभन्दा अन्धो र अदूरदर्शी तरिका के हुन सक्ला र ? तर, हामी ठीक त्यही गर्दै छौँ । अब त नयाँ पुस्ताका लागि व्यवहारपरक र अनुसन्धानमूलक शिक्षाको विकासमा बहस गर्नुपर्ने संघीय सांसदरू पनि ज्यान फालेर यही काम गर्दै छन्, गर्वका साथ, छाती ठोकेर ।

हिटलरको कला

यो फेरि नेपालको मात्र रोग भने पक्कै होइन, सिङ्गो मानव सभ्यता यसबाट ग्रसित छ । समुन्द्र, खेत, खोला र पोखरीहरूमा गएर विभिन्न साइजका समुन्द्री चिप्ले कीरा, पेन, भ्यागुताहरू समात्ने र संकलन गर्ने चार्ल्स डार्बिनको विकासवादी सम्भावना उनको स्कुल श्य्रुस्वरीस्कुलका प्रिन्सिपल डा. सैमुएल वट्सनले देखेका भए विद्यालयमा डार्बिनले बिनाकाम गाली र अपमान सहनुपर्ने थिएन । त्यस्तै, थोमस एल्वा एडिसनभित्रको आविष्कारक र व्यावसायिक सम्भावना विद्यालय प्रशासनले चिन्न सकेको भए र उनलाई 'आडल्ड' वा सडेको दिमाग भएको भनेर लेबलिङ नगरेको भए उनकी आमाले उनलाई विद्यालयबाट निकालेर होमस्कुलिङ गर्नुपर्ने थिएन । त्यस्तै, महान् वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्सटाइनको सम्भावना विद्यालयले त के, बर्न विश्वविद्यालयका साइन्स डिन प्रोफेसर डा. विल्हेम्स हेइनरिचले मात्र पनि चिन्न सकेका भए पीएचडीको उनको निवेदन रद्दीको टोकरीमा फाल्ने थिएनन् । अनि चित्रकारको सपना बोकेको एडल्फ हिटलरको क्षमतालाई भियनाको एकेडेमी अफ फाइन आर्टले चिन्न सकेको भए उनी प्रवेश परीक्षामै दुईचोटि फालिने थिएनन् । सायद जर्मनीले ६० लाख यहुदीको नरसंहार तथा यो संसारले दोस्रो विश्वयुद्धको अभूतपूर्व क्षति भोग्नुपर्ने थिएन । हरेक अभिभावक पुस्ताले आफूलाई सर्वज्ञानी ठान्दै आएको छ र नयाँ पुस्ताको सम्भावनालाई कम आँक्ने मात्र होइन, कतिपय अवस्थामा घाँटी निमोठ्दै पनि आएको छ । हाम्रा पनि थुप्रै सम्भावनाहरू निमोठिएर जे–जति बचेका थियौँ, त्यही हौँ, त्यही बन्यौँ र यस्तो भयौँ, अनि देश पनि यस्तै बन्यो ।

आखिर संसदको त्यो ब्याटल के हो ?

स्मरणीय छ, यस लेखले दलित समुदायबाट प्रतिनिधिसभामा समानुपातिक प्रतिनिधित्व गरेका सांसद आशाकुमारी विकलाई गलत साबित गर्न खाजेको विल्कुलै होइन । उनी आफ्नो स्थानमा सही हुन सक्छिन् र उनको आवाज केवल उनको व्यक्तिगत आवाज मात्र नभएर छोराछोरीले पब्जी, प्रिफायर आदिजस्ता ब्याटल रोयल गेमहरू खेलेर आजित अभिभावकहरूको चीत्कार हो र पुकार हो । एक अर्थमा यो पुरानो पुस्ता र नयाँ पुस्ताबीचको एक ब्याटल हो, जसले संघीय संसदसम्म स्थान पायो ।

यति भन्दै गर्दा सांसद आशाकुमारीद्वारा उठान भएको पुकार जतिसुकै सत्य र मर्मस्पर्शी भए पनि पुरानो पुस्ताले ब्याटल जित्यो भने नयाँ पुस्ताले के गुमाउँछन् र नयाँ पुस्ताले यो ब्याटल जित्यो भने पुरानो पुस्ताले के गुमाउँछन् भन्ने मूल प्रश्न हो । अनि यो लेखचाहिँ दुवैले मिलेर यो ब्याटललाई सही निष्कर्षमा कसरी पुर्‍याउने भन्ने विषयको चिन्तन हो ।

वास्तविक समस्या के हो ?

खासमा समस्या नयाँ पुस्ताको शिक्षाप्रतिको वितृष्णा र विकर्षण हो । उनीहरू विभिन्न समस्याजन्य व्यवहारबाट अभिभावक पुस्तालाई यही भन्न खोज्दै छन् कि हामी तिमीहरूले सिकाउन खोजेको शिक्षा सिक्न चाहँदैनौँ । तिमीहरूले जानेको कुरा हामीलाई सिक्नु छैन । किनकि त्यो हामीलाई काम लाग्दैन । तिमीहरूले गरेको जस्तो काम पनि गर्नु छैन । तिमीहरूको गौरवगाथा सुन्नु पनि छैन । तिमीहरूजस्तो बन्नु पनि छैन । हामीलाई हाम्रो संसारमा बाँच्न र रम्न देऊ ।

उनीहरूको यो चीत्कार र विद्रोह सिधै भने पनि वा घुमाउरो गरी भने पनि अभिभावक पुस्ताले सजिलै स्वीकार्न सक्ने कुरा होइन । किनकि उनीहरूलाई आफ्नो भोगाइ, सिकाइ तथा संस्कारप्रति गौरव र घमण्ड छ । उनीहरू यी कुराहरू सर्लक्क नयाँ पुस्ताले सम्पदाको रूपमा ग्रहण गरेको देख्न चाहन्छन् । यस अर्थमा हाम्रो शिक्षा र संस्कार अग्रज पुस्ताको अहंकारको विस्तार हो र हामी नयाँ पुस्ताले हाम्रो अहंकारलाई पुजेको देख्न चाहन्छौँ ।

फेरि नयाँ पुस्ताका लागि यो सजिलो र सम्भव छैन । किनकि उसलाई आफ्नो नयाँ युगको नयाँ संसारको अन्वेषण गर्नु छ र नयाँ संसारको निर्माण गर्नु छ । यसो भन्दैमा नयाँ पुस्ताका हरेक विद्रोह र गैरसंस्कारिक क्रियाकलाप जायज छन् भन्न खोजिएको पटक्कै होइन । त्यसभित्र अथाह सम्भावनाको साथमा थुप्रै जोखिम, अन्योल तथा विनाश पनि लुकेको हुन्छ । तर, निषेध र बहिष्करण यसको समाधान हिजो पनि थिएन, आज पनि छैन र भोलि पनि हुने छैन ।

सम्भावनाको सीमा के हो ?

संसारभरि नयाँ पुस्ताले शिक्षाको औचित्य र प्रयोगमा प्रश्न गर्दै आएको छ । बिल गेट्सले हार्वर्ड विश्वविद्यालयको पढाइमा ध्यान नदिईकन साथीहरूसँग मिलेर विन्डोज बनाउँदै गर्दा उनलाई पनि अटेरी, अविवेकी र अज्ञानी भनिएकै थियो । तर, त्यसभित्रको सम्भावना न उनका शिक्षकहरूले देखेका थिए, न उनी आफैँले । सन् १९८५ मा सुरु भएको यो यात्राको आकार यति फैलिन्छ कि अहिले सन् २०२१ मा जनवरीदेखि जुलाई महिनासम्म ७ महिनामा मात्रै १७० विलियन अमेरिकी डलर (२०,००० अर्ब नेपाली रुपैयाँ) को व्यापार गरेको छ ।

शिक्षालाई व्यावहारिक बनाउनुपर्छ र जीवनसँग जोड्नुपर्छ भन्ने फलाकेर हामी थाक्दैनौँ तर आफ्नै सन्तानको जीवन दिन प्रतिदिन बदलेको चाहिँ किन देख्न सक्दैनौँ ?

हार्वर्डमै कम्प्युटर विज्ञान र मनोविज्ञान पढ्दै गर्दा रमाइलोका लागि फेसम्यास प्रोग्रामिङ गरेका मार्क जुकरबर्गको फेसबुक आविष्कारले पनि यस वर्षको मार्चसम्ममा अर्थात् तीन महिनामै २७ विलियन डलर (३२०० अर्ब नेपाली रुपैयाँ) कमाएको देखिन्छ । स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयमा अध्ययन गर्दै गर्दा कलेजको पढाइ व्यावहारिक नदेखेर ह्याण्डराइटिङको तालिम लिएका स्टिभ जब्सले म्याकिन्तोस कम्प्युटर हुँदै आइप्याड र आईफोनसम्मको क्रान्ति गर्दा पनि विद्यमान शिक्षाविरुद्ध विद्रोह भएकै छ । तसर्थ, नयाँ पुस्ताको विद्रोह विनाश मात्र होइन, विकास र सम्भावनाको द्वार पनि हो । तर, नयाँ पुस्ताले बुझ्न जरुरी छ, सबै विद्रोहीहरू सफल हुँदैनन् । जोसँग सपना छ, लगन छ र धैर्यता छ, ऊ मात्रै सफल हुने हो । क्षणिक आवेश, असन्तुष्टि र आक्रोशको अन्त्य विनाशकारी हुन्छ ।

के पब्जी र फ्रिफायर बच्चा बिगार्ने गेम मात्रै हुन् त ?

एक जापानी फिल्म ब्याटल रोयलबाट प्रभावित बहुचर्चित गेम 'पब्जी' आयरल्याण्डका डेभलपर ब्रेन्डेन ग्रीनले आफ्नो नेतृत्वमा बनाएर दक्षिण कोरियाको क्राफ्टन इन्कर्पोरेट्स (पब्जी कर्पोरेसन) मार्फत सन् २०१८ मा लञ्च गरेका हुन् । सेन्सरटावरका अनुसार यसले सन् २०२० मा दैनिक ७०४ मिलियन अमेरिकी डलर (८३ अर्ब नेपाली रुपैयाँ)को व्यापार गरेको थियो ।

स्मरण रहोस्, यतिबेला हाम्रो देश नेपाल केवल ५०० मिलियन अमेरिकी डलर वा ५५ अर्ब रुपैयाँको एमसीसी नामको अमेरिकी सहयोग लिने कि नलिने भन्ने विषयमा विगत ३ वर्षदेखि हल्ला, विवाद र लडाइँ गर्दै छ । राष्ट्रवाद, राष्ट्रघात, साम्राज्यवाद, सैन्य हस्तक्षेप आदिको अन्त्यहीन विवादमा सरकार प्रमुखदेखि उपल्लो तहका विज्ञसम्मले दिनरात रडाको गर्दै छन् । ध्यानले हेर्नुहोस्, एमसीसीको यो सहयोग रकम पब्जीको सन् २०२० को १ दिनको कमाइभन्दा पनि धेरै सानो रकम हो । सन् २०२१ को मार्चसम्ममा पब्जीले ५०१ विलियन अमेरिकी डलर (९ हजार अर्ब नेपाली रुपैयाँ) को लाइफ टाइम व्यापार गरिसकेको छ । याद रहोस्, आर्थिक वर्ष २०७८/७९ का लागि नेपालको कुल बजेट नै १,५०० अर्ब रुपैयाँभन्दा कम छ ।

एकचोटी इमानदार भएर सोचौँ, नेपालले ब्रेन्डेन ग्रीनजस्ता २–४ जना डेभलपरहरू मात्र उत्पादन गर्न सकेको भए देशको स्थिति कहाँबाट कहाँ पुग्थ्यो ? कल्पना गर्न सक्छौँ ? अहँ, सायद सक्दैनौँ । किनकि हामीलाई त यही भनेर जित्नु छ– 'पब्जीले बच्चाहरू मात्र होइन, अभिभावकहरूलाई समेत बिगार्छ, भोलि गएर मानसिक अस्पतालको अभाव हुन्छ' ।

अझ केही शिक्षाकर्मीहरू त 'पब्जी र फ्रिफायरको विरोध गर्दा पश्चगामी भइन्छ भने सहर्ष स्वीकार्य छ, कलंकित भइन्छ भने त्यो पनि स्वीकार्य छ' भन्ने भावमा विचार सम्प्रेषण गर्दै छन् । यसरी त हामी सायद एक पुस्ताका बच्चाबच्चीहरूलाई त बलजफ्ती हराऔंला, हामी जितौँला पनि तर अथाह सम्भावनाले हार्नेछ, हामी होइन, सिङ्गो मुलुक पश्चगामी हुनेछ । यो देशलाई जिताउनु छ भने भावी पुस्तालाई हराएर हैन, उनीहरूलाई विजेता बनाएर मात्र सम्भव छ ।

त्यस्तै, सन् २०१७ मा लञ्च भएको अर्को ब्याटल रोयल गेम 'फ्रिफायर'को कुरा गर्ने हो भने गुरुगेमरका अनुसार सन् २०२० मा ३९५ मिलियन डलर (४६ अर्ब नेपाली रुपैयाँ) कमाएको यस गेमले सन् २०२१ को मे महिनामा दैनिक १.९ मिलियन डलर (२३ करोड नेपाली रुपैयाँ) को व्यापार गरेको देखिन्छ । यो पनि ब्याटल रोयल गेमका उत्कृष्ट पाँच गेमहरूमा पर्न सफल छ ।

अब के खुल्लमखुल्ला गेम खेल्न दिएर समाधान हुन्छ त ?

अहँ, हुँदैन । ईस्पोर्टस्‌को रूपमा जरो गाड्दै आएका यी र यस्तै गेमहरूलाई जति मन लाग्छ, त्यति खेल्न दिएर सम्पूर्ण समाधान निस्कन्छ भनेर सोच्नु पनि महामूर्खता हो । किनकि कुनै पनि गेमको नशा हुन्छ । यसले मान्छेको समय व्यवस्थापन चौपट बनाएर लक्षबाट विमुख बनाउन सक्छ र सिङ्गो समाज र देशको उत्पादकत्व तथा सम्भावना क्षीण बनाएर अपांग बनाउन सक्छ । ऊर्जाशील युवा शक्ति ती कम्पनीहरूको ज्याला विहीन कामदार मात्र बन्नेछन् । तर, प्रविधिको यो भेललाई छेकेर छेक्न पनि सकिँदैन । सरकारको उच्च स्रोत र संयन्त्र लाएर छेकेका कतिपय प्रतिबन्धित सामग्रीहरू त खुल्लमखुल्ला उपलब्ध भैराखेकै छन् ।

तर गेम खेलाइभित्र नै पनि सम्भावनाहरू नभएका होइनन् । अहिले विश्वभर लाखौँलाख मानिसहरू यस्ता गेम खेलेर लाइभ स्ट्रिमिङ मात्रै गरेर पनि ठूलो धनराशि कमाउन सफल छन् । नेपालबाट सन् २०२० को नोभेम्बरमा एएसएल पब्जी टिमले पीएमपीएल साउथ एसिया टाइटल जितेर ४७ लाख नगद पुरस्कार प्राप्त गरेको थियो भने डीआरएस टिमले फस्ट रनर अप भएर २३ लाख नगद पुरस्कार जितेको थियो ।

खेल्न दिने कि नदिने त ?

यस्ता प्रविधिजन्य सामग्रीलाई दुई उद्देश्यका लागि उपयोग गर्नुपर्छः

१. उत्प्रेरकको रूपमा : यस्ता प्रविधिजन्य सामग्रीलाई अभिभावकको संलग्नता तथा निगरानी र शिक्षक–शिक्षिकाहरूको विशेषज्ञ मार्गदर्शनमा सिकाइ उत्प्रेरकको रूपमा प्रयोग गर्न सक्नुपर्छ । अब अभिभावक तथा शिक्षाकर्मीहरूको प्रश्न आउँछ, यो उमेरमा गेम सिक्नु ? विल्कुल हो त हजुर । बालबच्चा र शिष्यको लागि जे पनि गर्न तयार छौँ भन्दै आएका हामी यति गर्न सक्दैनौँ र ? कि चाहँदैनौँ ? ड्राइभिङ स्कुल खोल्नु छ भने प्रशिक्षकलाई गाडी चलाउन आउनैपर्छ नि । अहिले प्रशिक्षकबिना सिक्दै छन्, र त दुर्घटनाको सिकार पनि हुँदै छन् ।

२. आविष्कारको सम्भावनाका लागि : स्वभावतः यस्ता गेमहरूप्रति आकर्षित केही बच्चाहरूमा यस्तै गेम अथवा प्रविधि आविष्कार गर्न सक्ने तीक्ष्ण क्षमता अन्तर्निहित हुन्छ । त्यसलाई चिन्नका लागि परीक्षणको रूपमा यस्ता गेमहरू नियन्त्रित र योजनाबद्ध ढंगबाट विशेषज्ञ विश्लेषणसहित खेलाउनुपर्छ । अमेरिकी शिक्षाविद् तथा मनोबेत्ता प्रा. डा. होवार्ड गार्डनरद्वारा प्रतिपादित मल्टिपल इन्टेलिजेन्सको सिद्धान्तअनुसार पछिल्लो समयमा हालसालै पहिचानमा आएको इन्टेलिजेन्स हो – डिजिटल इन्टेलिजेन्स । यो कम्प्युटर, मोबाइल र विद्युतीय प्रविधि रुचाउने, चलाउने र निर्माण गर्न सक्ने डिजिटल सक्षमतासँग सम्बन्धित छ । कोडिङको क्षमता चाहिने यस कार्यका लागि गार्डनरले सुरुमा लजिकल–म्याथ इन्टेलिजेन्स चाहिने बताए तर चन्टेल प्राटलगायतले वासिङ्टन विश्वविद्यालयमा यसको थप परीक्षण गर्दा सुनिश्चित डिनोटेसन र सिन्ट्याक्सको मास्टरी आवश्यक भएका कारणले गर्दा भर्वल–लिङ्ग्विस्टिक इन्टेलिजेन्स यसका लागि अपरिहार्य भएको प्रमाणित भयो जसलाई गार्डनर आफैँले प्रशंसा गरेका छन् ।

परिवर्तन त अपरिहार्य छ । शिक्षाको विषयवस्तु र त्यसको अन्तर्वस्तु राज्यले बदल्नुपर्छ तर जुन किसिमले र जुन रफ्तारमा पाठ्‌यक्रम परिवर्तन गरिँदै छ, त्यसले नयाँ पुस्ताको चीत्कार र पुकार सम्बोधन हुने सम्भावना देखिँदैन ।

तसर्थ, तथ्यपरक रूपमा भन्नुपर्दा प्रचुर मात्रामा लजिकल–म्याथ, भर्वल– लिङ्ग्विस्टिक, उचित मात्रामा बडिली–किनेस्थेटिक र अलिकति भिजुएल–स्पेसियल इन्टेलिजेन्स भएका विद्यार्थीहरू पहिचान गरेर यथोचित शिक्षा र व्यावहारिक मार्गदर्शन दिन सकिएमा पब्जी र फ्रिफायरजस्ता युगान्तकारी आविष्कारहरू नेपालमै पनि गराउन सकिने देखिन्छ । तसर्थ, निषेध होइन, निगरानी गरौँ, विरोध होइन, विवेक प्रयोग गरौँ ।

शिक्षामा परिवर्तन चाहिन्छ ?

चाहिन्छ, शतप्रतिशत चाहिन्छ । छिमेकी मुलुक भारतको नयाँ शिक्षा नीतिले कक्षा ६ देखि नै कम्प्युटर कोडिङ कोर्स र इन्टर्नसिपसहितको पेसागत शिक्षा राखेको छ । '३४ वर्षपछि विद्यमान सिष्टमलाई पूरै फर्म्याट गरेर शिक्षाको नयाँ सिष्टम इन्सटल गरिएको' अर्थमा लिइएको भारतको यो शिक्षा नीतिले लहडका भरमा यो गरेको हो, विश्वव्यापी सन्दर्भ र उछाललाई पक्रेको हो । त्यसै पनि भारत विज्ञान, प्रविधि र आईटीमा विश्वस्तरमा प्रगति गर्दै छ । सिङ्गो विश्व डाटा साइन्स, कम्प्युटर साइन्स र आईटीको अत्यन्त गतिशील सिकाइमा होमिएको छ ।

सानै उमेरदेखि पाइथन, एसक्यूएल, मेसिन लर्निङ, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, डाटा एनालिटिक्स, रोबोटिक्स, जावा, सिप्लस्प्लस्, ब्लकचेन, वेब डेभलपमेन्ट, साइबर सेक्युरिटी, एथिकल ह्याकिङ आदिजस्ता कुराहरूको शिक्षा र तालिम दिँदै नयाँ पुस्तालाई अन्प्रेडिक्टेबल भविष्यका लागि तयार गर्दै छन् तर हाम्रो शिक्षामा के छ ? नयाँ पुस्ताको भावना र भाषा कहीँ कतै छ ? हामी के सिकाउँदै छौँ ? हामी शिक्षाकर्मीलाई र अभिभावकलाई उनीहरूले सिक्न खोजेको के आउँछ र सिकाउने ? मोबाइल, ल्यापटप, आदि बिग्रिँदा बच्चासँगै सिकाइमाग्ने पुस्ताले के, किन र कसरी सिकाउने ?

शिक्षालाई व्यावहारिक बनाउनुपर्छ र जीवनसँग जोड्नुपर्छ भन्ने फलाकेर हामी थाक्दैनौँ तर आफ्नै सन्तानको जीवन दिन प्रतिदिन बदलेको चाहिँ किन देख्न सक्दैनौँ ? हामीले सिकेर हाम्रो आफ्नै जीवनमा पनि कहिल्यै प्रयोगमा नआएको शिक्षा किन जबर्जस्ती लादिरहेका छौँ ? यही हो, हामीलाई हाम्रो शिक्षाले दिएको ज्ञान चक्षु र तेस्रो आँखा ? यही हो हाम्रो न्याय ?

त्यसैले परिवर्तन त अपरिहार्य छ । शिक्षाको विषयवस्तु र त्यसको अन्तर्वस्तु राज्यले बदल्नुपर्छ तर जुन किसिमले र जुन रफ्तारमा पाठ्‌यक्रम परिवर्तन गरिँदै छ, त्यसले नयाँ पुस्ताको चीत्कार र पुकार सम्बोधन हुने सम्भावना देखिँदैन । शिक्षक वाहक हो, उसले यी सबै त बदल्न सक्दैन तर ज्ञान र सिकाइको निर्माण तथा संरचनाको तरिका भने अवश्य बदल्न सक्छ । आशा गरौँ, हाम्रो आफ्नो निमोठिएजस्तै हामीले नयाँ पुस्ताको सम्भावनाको घाँटी निमोठ्ने छैनौँ ।

(महाकालीस्थान, भक्तपुरस्थित गोल्डेन गेट इङ्लिस सेकेण्डरी स्कुलका प्रिन्सिपल लामा नेपालमा मल्टिपल इन्टेलिजेन्सेजमा आधारित पीबीएल अर्थात् एमआई पीबीएल पद्धतिका प्रवर्तकसमेत हुन् ।)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन १९, २०७८ ०८:३२