पारलिङ्गीका मुद्दा लिएर संसद छिर्ने समाइराकाे धोको

A+ A A-

पारलिङ्गी (ट्रान्सजेन्डर) हरूप्रति नेपाली समाज अक्सर कठोर छ । उनीहरूका लागि सामाजिक वर्जनहरू प्रशस्त छन् । पारलिङ्गीहरूले समाजमा त्यो सम्मान पाएका छैनन्, जसका लागि उनीहरू हकदार छन् । बरु उल्टै अपमान र हेयको सिकार बनेका छन् उनीहरू । सारमा यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यक- एलजीबीटीआईक्यू (लेस्बियन, गे, बाइसेक्सुअल, ट्रान्सजेन्डर, इन्टरसेक्स क्वेसनिङ) समुदायको सामाजिक स्थिति निकै टीठलाग्दो छ । यही तीतो सत्यलाई थप उघार्ने र एलजीबीटीआईक्यू समुदायको हकका लागि काम गर्ने निधाे गरेर राजनीतिमा आएकी छिन्, काठमाडौंकी समाइरा श्रेष्ठ, जो आफैँ पारलिङ्गी महिला (ट्रान्सवुमन) हुन् ।

आफूलाई वैकल्पिक राजनीतिक शक्तिका रूपमा उभ्याउने प्रयासमा रहेको विवेकशील साझा पार्टीले ब्याचलर अफ सोसल वर्क अध्ययनरत समाइरालाई इन्द्रेणी विभागको कमाण्ड सुम्पिएको छ । आफ्ना १८ विभागमध्ये इन्द्रेणी विभाग एलजीबीटीआईक्यू समुदायकै हकहितमा काम गर्ने उद्देश्यले गठन गरिएको विवेकशील साझा पार्टीले बताएको छ । पार्टी केन्द्रीय सदस्य समाइरा यही ३ माघमा विभागको संयोजक तोकिएकी हुन् ।

समाइरा श्रेष्ठ । तस्वीरः समाइराकाे फेसबुक ।

ठूला दलहरूले यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यकप्रति उति चासो नदेखाए पनि सानै पार्टी सही, विवेकशीलले स्थान दिएको र यही पार्टीमा रहेर एलजीबीटीआईक्यूको हकका लागि लड्ने तय समाइराले गरेकी छन् ।

एलजीबीटीआईक्यू समुदायका मानिसले आफ्नै बुलबुतामा स्थान बनाइरहेका छन् । अवसर पाए उनीहरूले पनि देशका लागि अनुकरणीय काम गर्न सक्ने समाइरा बताउँछिन् । उनका अनुसार गत वर्ष बीबीसीको ‘सय उत्प्रेरक र प्रभावशाली महिला’को सूचीमा पर्न सफल ब्राजिलकी ट्रान्सजेन्डर मोडल ली टी, २०१९ मा बीबीसीकै सूचीमा परेकी आइसल्याण्डकी लेखिका, पत्रकार ओल फिशर, अथवा अमेरिकी सिनेटकी पहिलो पारलिङ्गी महिला सारा म्याक्ब्राइडको उदाहरण काफी छ । तर, अर्को यथार्थले समाइरालाई दुखाउँछ पनि, ‘समाजमा त हामीजस्ता ट्रान्सजेन्डरलाई मौका दिनुको साटो, बाधा गरिन्छ ।’

हुन पनि थिएटर, मोडलिङ, ‘इन अफ इज इन अफ’ अभियान हुँदै विवेकशील साझाकाे केन्द्रीय विभागसम्म समाइराको यात्रा कम कष्टपूर्ण भने छैन । एलजीबीटीआईक्यूको हक स्थापित गरेरै छाड्ने अठोट गरेकी उनी सम्झिन्छिन्, ‘पाँच पटक त आत्महत्याकै प्रयास गरेकी थिएँ । जोगिएँ । मैले जुन कहालीलाग्दो जीवन जिउनुपर्‍यो, मजस्ता अरु कसैले त्यस्तै जिन्दगी भोग्न नपरोस् । त्यसैले मर्नबाट जोगिएको यो जीवन तिनै साथीहरूको हकहितका लागि अर्पण गर्न चाहन्छु ।’

उनले पछाडि छोडिएको जीवनको पाटो उप्काइन् ।

उनी काठमाडौंमा छाेराका रूपमा जन्मिएकी हुन् । त्यस बेला उनकाे नाम के राखिएकाे थियाे, खुलाउन चाहन्नन् । थाहा नपाउँदासम्म त चिन्ता भएन । तर, जब बुझ्ने भइन्, तब उनलाई लाग्न थाल्यो, आफ्नो आत्मा गलत शरीरमा कैद छ । सुरु–सुरुमा उनलाई लाग्थ्यो, आफ्नो पहिचान होइन, स्वभाव मात्रै केटाको जस्तो हो । पछि बुझ्दै गइन्, उनको पहिचान नै भिन्न छ । ‘१४/१५ वर्ष भएपछि मैले आफू अरुभन्दा फरक छु भन्ने महसुस गरेँ’, उनी सुनाउँछिन् ।

याे पनि..

पारलिंगी निलमकाे कथा : ‘हाम्रो अस्तित्व यौनिकतामा मात्रै सीमित छैन’ (भिडियाेसहित)

समाइरा आफूलाई केटा मान्न तयार थिइनन् । तर, वास्तविकता यही थियो, समाइरालाई केटीहरूले पटक्कै आकर्षित गर्दैन थिए । उनी मनमनमा आफूलाई केटी नै मान्थिन् । आफूलाई केटी मान्ने उनको मनचाहिँ केटाको शरीरमा बन्द थियो ।

समाइरा थिएटर आर्टिस्ट पनि हुन् । तस्वरः समाइरा श्रेष्ठको फेसबुक

हर्मोन असन्तुलनका कारण शरीर र आत्माबीचको द्वन्द्वमा फसेकी समाइरामाथिको सामाजिक व्यवहार त झन् अत्यासलाग्दो थियो । आफ्नो भिन्न हाउभाउका कारण उनी अक्सर स्कुलमा साथीहरूको निशानामा पर्थिन् । कतिपयले त उनलाई पिट्थे । अनायासै गाली गर्थे । डर देखाउँथे, धम्क्याउँथे । ‘यहाँसम्म कि शिक्षकहरूले समेत हिजडा, छक्काजस्ता अपमानित शब्दले गाली गर्थे’, समाइरा सम्झिन्छिन्, ‘फरक भएर जन्मिएँ । यसमा मेरो के गल्ती थियो ? तर, मैले ठूलै पाप गरेजस्तै सजाय दिइयो ।’

स्कुल मात्र होइन, घर तथा छरछिमेकको व्यवहार पनि राम्रो थिएन । उनी आफूभित्रको वास्तविक रूप शरीरमा देखाउन चाहन्थिन् । तर, कोही उनलाई नयाँ रूपमा स्वीकार्न तयार नै थिएनन् । बरु मानिसहरू उनको ‘सेक्सुअल ओरियन्टेसन’बारे भद्दा टिप्पणी गर्थे । खालखालका कुरा सुनाउँथे । मजाक उडाउँथे ।

‘मेरो सेक्सुअल ओरियन्टेसन मभित्रको चिज हो । म त्यही देखिन चाहन्थेँ, जो म भित्रैदेखि हुँ । तर, मैले अरुबाट बच्नकै लागि आफूलाई अर्कै देखाउनुपर्थ्यो’, समाइरा भन्छिन् ।

अझै पनि धेरै मानिसले ठान्छन्, ‘पारलिङ्गीहरू यौनकर्मी हुन्, उनीहरू बिकाउ चीज हुन् । समाइराले यस्तो सोच भएका मानिसबाट थुप्रै पटक दुर्व्यवहार झेलिन् । स्कुल हुँदा त यौन तथा शारीरिक हिंसा सहिन् नै, वयस्क भएपछि पनि उनलाई बारम्बार निशाना बनाइयो ।

एकातिर समाजिक दुर्व्यवहार, अर्कातिर शरीर र आत्माबारे असमञ्जसको रापले उनलाई पोल्थ्यो । उनलाई लाग्थ्यो– जीवनमा अब खुसीको कुनै स्थान छैन । त्यसैले भित्रभित्रै बिलौना गर्थिन् । चिच्याउँथिन् । कहालिन्थिन् । यही विरागमा उनले पाँच पटक आफूलाई मार्ने प्रयाससमेत गरिन् । ‘फरक भएर जन्मिनुलाई समाजले पाप ठानेपछि २१ वर्षको उमेरसम्म मैले पाँच पटक आत्महत्याको प्रयास गरेँ’, उनी भावुक हुन्छिन् ।

अनि पलायाे बाँच्ने रहर

हण्डरठक्करका बीच उनका पाइला चलिरहेका थिए । एक दिन जब उनले पत्रिकामा पारलिङ्गी मोडल अञ्जली लामाबारे थाहा पाइन्, उनी उत्साहित भइन् । अनि साेचिन्, ‘मजस्ता मानिस संसारमा अरु पनि छन् र म पनि कामयाब बन्न सक्छु ।’ उनले त्यसै दिन अञ्जलीलाई आफ्नो रोल मोडल मानिन् । सँगै समाजिक हेयसँग जुधेर बस्ने हिम्मत पनि उनमा जाग्याे ।

उनी अहिले 'इन्स्पाइर विथ समाइरा' युट्युब शाेमार्फत अल्पसंख्यक समुदायका मानिसहरूको आत्मविश्वास बढाउने खालका भिडियोहरू बनाउँछिन् । तस्वीरः समाइरा श्रेष्ठकाे फेसबुक

उहाँ (अञ्जली)बारे पत्रिकामा नपढ्दासम्म त मभित्र अर्कै योजना बनिसकेको थियो’, उनले बिर्सिएकी छैनन्, ‘समाजमा खेप्नुपरेको तिरस्कारले मलाई गलाइसकेको थियो । त्यसैले १० कक्षा पास गरेपछि भारतको मुम्बई गएर यौन व्यवसायमा लाग्छु भन्नेमा पुगेकी थिएँ ।’

२१ वर्षको उमेरपछि उनले निधो गरिन्, ‘अब म आफ्नो वास्तविक रूपमा देखिनुपर्छ । अरुलाई देखाउनका लागि होइन, आफ्नो लागि जिउनुपर्छ ।’

उनका बुवाचाहिँ व्यवसायी हुन् । अब घरमा आफ्नाबारे कुरा गर्ने निचाेडमा पुगिन् उनी । ३० भदाै २०७६, जन्मदिनकाे अवसर पारेर समाइरा आफ्नाे वास्तविक रूपमा सबैसामु खुल्ने भइन् । 'त्यसबेला बुवा व्यापारकै लागि काठमाडाैं बाहिर जानुभएकाे थियाे', उनी भन्छिन्, 'मैले आमालाई आफ्ना कुरा भने ।

आमाले समाइरालाई छाेरा नै ठानिरहेकी थिइन् । तर, आफू फरक भएकाे कुरा समाइराले बताएपछि सुरुमा उनकी आमा चकित भइन् । केही दिनपछि बुवा काठमाडाैं फर्किए । समाइराबारे उनकी आमाले सुनाइन् ।

शिक्षित भएकाले उनको फरक पहिचानलाई परिवारले स्वीकार्‍यो । ‘कस्तो अप्रत्याशित, मलाई बुबाले घरबाटै ब्लु डाइमण्ड सोसाइटी (एलजीबीटीआईक्यू समुदायको क्षेत्रमा काम गर्ने संस्था)मा पुर्‍याउनुभयो । त्यहाँ पुग्दा आफूजस्तै साथीहरू भेट्न पाएँ । मभित्र फेरि जिउने इच्छा जाग्यो । अत्मविश्वास बढ्दै गयो ।’

याे पनि..

‘हाम्रो अस्तित्व यौनिकतामा मात्रै सीमित छैन’: पारलिंगी निलमकाे कथा (पाेडकास्ट)

अब उनलाई २१ वर्षसम्म जिउनुपरेको त्यो उकुसमुकुस जीवनबाट मुक्ति पाएझैँ लाग्यो । ‘त्यो दिन म भित्रैबाट हाँसेकी थिएँ । मानौँ, पिञ्जडाबाट मुक्त चरीले एकाएक खुल्ला आकाशमा उड्न पाएकी छ । त्यो नै मेरो जीवनको सबैभन्दा सुन्दर अनुभव हो’, समाइराले लामो सास फेरिन् ।

‘मैले थाहा पाएँ नि, मेरो फरकपनलाई अन्यथा सोच्नु समाजको गल्ती थियो, धन्न आत्महत्याको प्रयास असफल भयो र म अरुका लागि उभिन पाएकी छु’, उनलाई अब कसले के भन्छसँग कुनै पर्वाह छैन । सिर्फ आफ्नो उद्देश्यअनुसार काम गर्न चाहन्छिन् र आफूले चाहेअनुसार जिउन ।

परिवारकै साथसहयाेगमा समाइराले जेन्डर ट्रान्सफर गरिन् र तेस्रोलिङ्गी महिला बनिन् । उनले एक वर्षअघि जेन्डर ट्रान्सफर गरेकी थिइन् ।

थिएटर आर्टिस्टदेखि राजनीतिसम्म

समाइरा थिएटर आर्टिस्ट पनि हुन् । तस्वीर समाइरा श्रेष्ठकाे फेसबुक ।

समाइरा थिएटर आर्टिस्ट, इन्स्पाइरिङ माेडल एवं कलाकार हुन् । यही प्लेटफर्मको प्रयोग गरी उनी मोडलिङमा प्रवेश गरेकी हुन् । उनी यसैमा रमाइरहेकी थिइन् । तर, जसरी अञ्जली लामाको समाचारबाट उनले गलत दिशामा अघि बढ्न लागेको पाइला रोकिन्, त्यसैगरी कोरोनाकालको अर्को समाचारले उनका लागि राजनीतिमा आउने बाटो तय गरिदियो ।

कोभिड महामारीकाे संक्रमण रोक्न लकडाउन गरिएको थियो । खासगरी बाहिरी देशबाट आउने, एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जानेहरूका लागि भनेर बनाइएका क्वारेन्टाइनमा महिला बलात्कृत भएका समाचार उनले पढेकी थिइन् । उनलाई यो समाचारले निकै दुःखी तुल्यायो । यसविरुद्ध उनी बोल्न चाहन्थिन् ।

लगत्तै ‘इन अफ इज इन अफ’ अभियानबारे उनले थाहा पाइन्, जुन अभियान विकृति, विसंगति, भ्रष्टाचार, बलात्कार, हिंसाको विरोधमा थियो । अनि उनी पनि त्यही अभियानमा जोडिन पुगिन् । र, क्वारेन्टाइनमा बढ्दो महिला हिंसा रोक्न सरकार जिम्मेवारी हुनुपर्नेसहित विभिन्न माग राखेर नौ दिनसम्म सत्याग्रहमा बसिन् ।

सत्याग्रह अवधिमा उनले महसुस गरिन्- आफूजस्ता पारलिङ्गीहरूको हकहितका लागि राजनीतिमा आउनुपर्छ । ‘राजनीतिमा आउनु मेरो रहर होइन । मेरो यो निर्णय मजस्ता हजारौँ साथीको अस्तित्वको लडाइँसँग सम्बन्धित छ’, उनी भन्छिन् । र, उनलाई रवीन्द्र मिश्र, मिलन पाण्डेहरूले नेतृत्व गरेकाे विवेकशील साझा पार्टीले केन्द्रीय समितिमा स्वागत गर्‍याे ।

समाइराका अनुसार एलजीबीटीआईक्यू समुदायप्रति सामाजिक विभेद संसारभरिकै समस्या हो । यसले एलजीबीटीआईक्यूहरूलाई आत्महत्याका लागि दुरुत्साहन गर्छ । बेरोजगारी यो समुदायको अर्को ठूलो समस्या हो । कतिपयले जागिर पाए पनि यो ट्रान्सजेन्डरका रूपमा नभई जन्मजात नाम र लिङ्गका आधारमा मिलेको हुन्छ ।

‘पारलिङ्गीमाथि यस खालको व्यवहार सबैतिर हुन्छ । पश्चिमका उदार देशमा अलि कम होला, तर भेदभाव त छ नै’, उनी भन्छिन्, ‘धेरै घटना छन् । ट्रान्सजेन्डरले प्रमाणपत्रमा आफ्नो लिङ्ग बदल्ने कोसिस गरे भने जागिरबाट हात धुनुपर्छ ।

उनका अनुसार व्यवहारमा छिटफुट भेदभावका घटना भए पनि विकसित देशमा ट्रान्सजेन्डर समुदायलाई सुरक्षित वर्गमा राखिएको छ । उनीहरूप्रति भेदभावरहित मापदण्ड अपनाइएको छ । संवैधानिक रूपमै उनीहरूको अधिकार सुनिश्चित गरिएको छ । तर, नेपालमा ट्रान्सजेन्डरप्रति अझै नीति निर्माता गम्भीर छैनन् ।'

समाइरा पारलिङ्गीबारे जागरुकताको कमी हुनुलाई गम्भीर समस्या मान्छिन् । अभिभावकले पनि यस्तो समस्या बुझ्नुपर्छ । शरीर र आत्माबीचको असामान्य परिस्थितिसँग जुधिरहेका भए आफ्ना बच्चालाई साथ दिनुपर्छ । जसरी उनको परिवारले उनलाई साथ दिएको थियो ।

पारलिङ्गीका मुद्दा लिएर संसद छिर्ने समाइराको धोको छ । ‘इन्द्रेणी विभागमा रहेर म एलजीबीटीआईक्यूका यावत् समस्या समाजसामु ल्याउनेछु । नीति निर्मातासम्म पुर्‍याउनेछु । हाम्रो अस्तित्वको सवाल उठाउनेछु’, उनको योजना छ ।

समाइरामाथि विश्वास

विवेकशील साझा पार्टीका प्रवक्ता शरदराज पाठक समाइरामा नेतृत्व क्षमता र आफ्नो समुदायप्रति सत्यसङ्कल्प देखिएकाले राजनीतिमा प्रेरित गरिएको बताउँछन् । ‘विभागीय नेतृत्व सम्हाल्नुभएकी समाइराजीले एलजीबीटीआइक्यू समुदायको हक अधिकारसँग सम्बन्धित मुद्दाहरू उठान गर्ने, त्यसमा बहस चलाउने, यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायका मानिसहरूप्रति समुदायमा यदाकदा देखिने विभेदलाई न्यूनीकरण गर्न भूमिका खेल्ने र सो समुदायका प्रतिनिधिहरूलाई राजनीतिको मूलधारमा समाहित गर्ने पार्टीको उद्देश्यलाई सहयोग गर्नुहुनेछ', पाठक भन्छन् ।

विवेकशील साझाले एलजीबीटीआईक्यू (इन्द्रेणी) विभाग गठन गर्नुको उद्देश्यबारे थप प्रष्ट पार्दै पाठक थप्छन्, ‘विभागले समुदायको हकहितबारे बहस चलाउनेछ । यौनिक अल्पसंख्यक समुदायमाझ पार्टीलाई फैलाउनेछ । यो समुदायको हकहित सुनिश्चित हुने गरी आवश्यक नीति बनाउन सहयोग गर्नेछ ।’

विवेकशील साझा पार्टीले समावेशीतालाई ठूलो महत्त्व दिएकाे र साेहीअनुसार प्रवर्द्धन पनि गर्दै आएको उनी बताउँछन् ।

समावेशीताको सन्दर्भमा नेपाली राजनीतिमा सामान्यतया अपाङ्गता भएका तथा अन्य सीमान्तकृत समुदायहरूबाट सधैँ नै प्रतिनिधित्व हुने गरेको छ। तर, एउटा राजनीतिक दलले एलजीबीटीआईक्यू समुदायको हक हितका लागि सोही समुदायका प्रतिनिधिको नेतृत्वसहितको अलग्गै केन्द्रीय विभाग नै गठन गर्नु नेपाली राजनीतिमा नयाँ अग्रसरता भएकाे पाठककाे दाबी छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, माघ ६, २०७७ १४:३०