पीडा बिर्साउन नेपालीले लगाएको इतिहासको मल्हम

अहिलेको मिडियाले नेपाल भू राजनैतिक रुपमा असाध्यै महत्वपूर्ण मुलुक हो भन्ने भाष्य स्थापित गरेको छ । धेरैले यो भाष्यलाई स्वीकारेको अवस्था पनि छ । त्यसैले नेपालको परराष्ट्र नीति बारेका लेख–अन्तर्वार्ता–अन्तर्क्रिया आदिको निचोड एउटै हुन्छ– नेपालमा शक्ति राष्ट्रहरुको तीब्र प्रतिस्पर्धा छ र सबैले नेपाललाई आफ्नो समूहमा तान्न प्रयास गरिरहेका छन् । तर नेपालले असंलग्न परराष्ट्र नीति छाड्नु हुँदैन र सबैसित सन्तुलित सम्बन्ध राख्नु पर्छ पर्छ ।

दुःखका साथ भन्नु पर्छ– यो भाष्य र यसबाट सिर्जित सन्तुलित कुटनीतिको अवधारणा दुवै गलत र काल्पनिक हुन् । सायद यही काल्पनिक भाष्यले निर्देशित मिडिया र बौद्धिकवर्ग र नेताहरुकै कारणले नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय छवि धुमिल हुँदै मात्र गएको होइन, हामीलाई कसैले गम्भीर रुपमा नलिए पनि हामी चाँही अत्मरतिमा रमाइरहेका छौं ।

यस्तो गलत भाष्य कहाँबाट आयो त ? यसको उत्तर त्यति सजिलो छैन । तर यसको पछाडिका कारण खोतल्दा हाम्रो राष्ट्रवाद, गरिबी, अनि नेता र बुद्धिजीविहरुको अध्ययनको कमी, लोभ र डर जस्तो लाग्छ ।

राष्ट्रवादका विषयमा हामी ‘डेनियल’मा बाँचिरहेका छौं । अहिलेको भद्रगोल, गरिबी र नेपाली राहदानीवाहकले विदेशको एयरपोर्टदेखि झेल्नुपर्ने अपमानको पीडालाई बिर्सिन हामी इतिहासको मल्हम लगाइरहेका छौं । त्यसैले हामी जहिले पनि हाम्रो स्वतन्त्रता र गोर्खा सैनिकको बयान गरेर थाक्दैनौं । हाम्रो सोचाईमा प्रथम र द्वितीय विश्वयुद्ध ‘एलाइड फोर्सेस’ले हाम्रै कारणले जितेको हो भन्ने छ । त्यो बेलाको बेलायतलाई सैनिक सहायता गर्न सक्ने हामीलाई अहिले पनि के कम भन्ने मानसिकताले जरो गाडेको छ । त्यो बेलाको शक्तिशाली राष्ट्र बेलायतले पनि हामीसँग हारेको र हामीलाई स्वतन्त्र मानेको हामी अहिले पनि त्यस्तै छौं र अमेरिकालाई चीन घेर्न र चीनलाई तिब्बतको सुरक्षा कोषका लागि हामी नभई हुँदैन भन्ने भाष्यले हामीलाई केही भए पनि राहत दिन्छ, नेपाली हुनुको हीनता र पीडाबोधबाट मुक्त गर्छ ।

सत्य कुरा गरौं विदेशी रिसाउलान् र आफूलाई विभिन्न अवसरहरुबाट बञ्चित गर्लान् कि भन्ने पिर । उदाहरण– प्रायजसो लेखमा नेपालले छिमेकीको सुरक्षा स्वार्थ बुझ्नु पर्छ र उनीहरुको माग सम्बोधन गर्नु पर्छ भनेर कतै न कतै घुसाएको हुन्छ छिमेकीहरुले पनि नेपाल को सुरक्षा चासोलाई गम्भीरताका साथ लिनुपर्छ भन्ने लेखिएको भेटिन गारो छ ।

नेता र बुद्धिजीवीको अध्ययनमा अरुचि
भारतीय, अमेरिकी र चिनियाँ मिडियाको काम नै ‘सेन्सलाइज’ गर्ने हो भन्ने नेपाली नेता र बुद्धिजीवीहरुले बिर्सेका छन् । यसको उदाहरण केही महिना अघि अब चीनले कोरोनको खोप बनाउछ र विश्वमथि अधिपत्य जमाउँछ भन्ने विदेशी भाष्यले हाम्रा धेरै बुद्धिजीवीलाई प्रभावित गरेको थियो । हाम्रा पत्रिकाहरुको पानामा यो आशयको थुप्रै विचार प्रकाशित भएका थिए । आखिर न त चिनियाँ खोपले विश्वमा तहल्का मचायो न त चीनको अधिपत्य स्थापनाको कुनै संकेतनै देखिएको छ ।

नेपालमा शक्तिराष्ट्रहरुको स्वार्थबारे पनि केही मन्थन गरौं । के साँच्चै उनीहरुले हामीलाई हाम्रो मिडियामा आएको जस्तो महत्वका साथ हेर्छन् त ? या भनौं नेपाललाई आफ्नो खेमामा तान्न यहाँ शक्तिराष्ट्रहरुबीच प्रतिस्पर्धा छ त ? यसको सिधा उत्तर हो– छैन । हामीले आफूलाई जे जस्तो सोचे पनि अरुले हामीलाई हेर्दा देख्ने गरिब र कमजोर मुलुक जसले आफ्नो हितको रक्षा गर्न सक्दैन । न त अर्थतन्त्र बलियो छ न त सेना नै । र यो दुईमध्ये एक कमजोर भएको मुलुकलाई गम्भीरताका साथ कसैले लिँदैन ।

यदि नेपाल साँच्चिकै सामरिक रुपमा महत्वपूर्ण मुलुक भएको भए हाम्रो अर्थतन्त्र र सेना कमजोर हुँदैन थियो । विदेशी लगानी र हतियार भित्र्याएर नेपाल एउटा समुन्नत र बलियो राष्ट्र हुने क्रममा हुन्थ्यो । विदेशी सरकार प्रमुख, नेताको नेपाल भ्रमण भइरहेको हुन्थ्यो । नेपाली समकक्षीहरुको नि विदेश भ्रमणले त्यहाँका मिडियामा उल्लेख्य स्थान पाउँथ्यो । उदाहरण एउटै काफी छ– अमेरिकी विदेशमन्त्री दक्षिण एसियाको भ्रमणमा आउँदा नेपाल छुट्नु । भारतीय गुप्तचर प्रमुख नेपाल आउँदा प्रधानमन्त्रीसँग सिधै कुरा गर्नु । हाम्रो अन्तर्राष्ट्रिय हैसियत यही हैन त ?

सन्तुलित वा असंलग्न परराष्ट्र नीतिले कुनै देशको विकास भएको छैन । अमेरिकासँगको सहकार्य भनौं वा अमेरिकी खेमामा गएरै ताइवान, कोरिया, सिंगापुर, चीन, भियतनाम र भारत र पश्चिमी यूरोपको विकास भएको हो । नेपालले पनि एउटा शक्ति राष्ट्रको साथ पाए मात्र यहाँ राजनैतिक स्थिरता, आर्थिक विकास र सैन्य अधुनिकीरण सम्भव छ । तर नेपाललाई गम्भीरताका साथ आफ्नो समूहमा सामेल गराउन अमेरिका भारत र चीन कोही पनि उत्साहित छैनन् । चीनले चाहेको भए केरुङ–काठमाडौं रेलको सम्पूर्ण खर्च ब्यहोर्थ्यो । नेपाली वस्तु चीन निर्यात गर्न सहज बनाउँथ्यो । अमेरिकाले एमसीसी अनुदान कयौं गुणा बढाउँथ्यो । नेपाली सेनालाई आधुनिक हतियारले सुसज्जित गर्थ्यो । भारतले नेपालमा लगानी बढाएँथ्यो । हामीले हाम्रो राष्ट्रिय स्वार्थ (विकास र भौगोलिक अखण्डता)को रक्षा कसरी गर्ने सोचेका छैनौं ।

हामी नै बलियो हुन चाहदैनांै भने विदेशीले त हामीलाई कमजोर र उसको अधिनमा बाच्ने बनाउँछ नै । क्षणिक स्वार्थ माथि उठेर कोही रिसाउला कि भन्ने डर त्यागेर राष्ट्रिय स्वार्थ र भविष्यको बारेमा सोच्ने बेला आएको छ । एउटासित संलग्न भयौं भने अरुले पनि हाम्रो विकासमा योगदान नदिए पनि हामीलाई गम्भीर रुपमा हेर्नै पर्ने हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ११, २०७७ १८:५०