'कस्तो काेदे मान्छे रै'छ ! कस्तो ढिँडे मान्छे रै'छ' भनेर भन्दा निकै नराम्रो वा अविकसित भनेर बुझिन्थ्यो पहिले । लोकाचारमा प्रचलित कोदो र मान्छेबीचको भाष्य के साँच्चिकै चेतना अविकसित नै हो त ? अब कोदोबारे केही कुरा जानौँ है त ।
कोदोलाई मुख्य खाद्य बालीको रूपमा विश्वका धेरै देशहरूमा व्यापक रूपमा उब्जनी गरिन्छ र यसलाई विश्वको सबैभन्दा पुरानो बालीमध्येको एक मानिन्छ । कोदो खेती लगभग ५०,०० वर्षभन्दा बढी पुरानो रहेको प्रमाण छ । पोएसी परिवार (Poaceae family) अन्तर्गत पर्ने कोदोका धेरै प्रजाति छन् । जस्तै; मोती कोदो, औँले कोदो, प्रोसो कोदो, फक्सटेल कोदो, कोडो कोदो र बार्नयार्ड कोदो आदि ।
यी विभिन्न प्रकारका कोदोहरूमा शरीरलाई आवश्यक पोषक तत्त्वहरू पर्याप्त हुन्छन् र ती पोषक तत्त्वहरूले व्यक्तिको स्वास्थ्य मजबुत बनाउँछ ।
कोदोको रासायनिक संरचना
कोदो कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन, डाइटरी फाइबर, मिनरल्स र भिटामिनको राम्रो स्रोत हो । अनाजमा जटिल कार्बोहाइड्रेटको उच्च मात्रा हुन्छ । जुन बिस्तारै पचाइन्छ र ऊर्जाको दिगो स्रोत यसबाट पाइन्छ । यो प्रोटिनको राम्रो स्रोत पनि हो, जसमा ६–११ प्रतिशतसम्म प्रोटिन हुन्छ । कोदोमा प्रोटिनहरू पूर्ण हुन्छन्, यसको मतलब तिनीहरूमा शरीरलाई आवश्यक पर्ने सबै आवश्यक एमिनो एसिडहरू हुन्छन् । कोदो ३–७ प्रतिशतको फाइबरसँगै आहार फाइबरको एक समृद्ध स्रोत हो । यो फाइबर पाचन स्वास्थ्य बलियो राख्न आवश्यक छ । त्यस्तै, यसले हृदय रोग र टाइप टु मधुमेहको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्छ ।
कोदो पनि फलाम, म्याग्नेसियम, पोटासियम र फस्फोरससहित धेरै आवश्यक खनिजहरूको राम्रो स्रोत हो । रगतमा हेमोग्लोबिन उत्पादन गर्न आइरन आवश्यक हुन्छ, सँगै स्वस्थ हड्डी र स्वस्थ स्नायु प्रणालीका लागि म्याग्नेसियम आवश्यक हुन्छ । पोटासियमले रक्तचापलाई नियन्त्रण र मुटुको स्वास्थ्यलाई समर्थन गर्छ । फस्फोरस बलियो हड्डी र दाँतका लागि महत्त्वपूर्ण छ । कोदो नियासिन, थायामिन र भिटामिन बी६ र ईसहित धेरै भिटामिनहरूको राम्रो स्रोत हो । नियासिन स्वस्थ छाला कायम राख्नका लागि आवश्यक छ भने थायामिन कार्बोहाइड्रेटको पाचन प्रक्रियाका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।
भिटामिन बी६ न्यूरोट्रान्समिटरहरूको उत्पादनका लागि आवश्यक छ र भिटामिन ई एक शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट हो, जसले कोषहरूलाई क्षति हुनबाट बचाउँछ ।
कोदोका फाइदाहरू
ग्लुटेनमुक्त : कोदो स्वाभाविक रूपमा ग्लुटेनमुक्त छ, यसले सेलिआक रोग वा ग्लुटेन असहिष्णुता भएका मानिसहरूका लागि गहुँ र अन्य अन्नहरूका लागि राम्रो विकल्प बनाउँछ ।
मुटुको स्वास्थ्य : कोदो फाइबर, म्याग्नेसियम र पोटासियमको राम्रो स्रोत हो, जुन मुटुको स्वास्थ्य कायम राख्नका लागि आवश्यक छ । कोदोमा पाइने फाइबरले कोलेस्टेरोलको स्तर घटाउन मद्दत गर्छ । साथै, म्याग्नेसियम र पोटासियमले रक्तचापलाई नियन्त्रण गर्न र मुटुको कामलाई समर्थन गर्न मद्दत गर्छ ।
पाचन स्वास्थ्य : कोदो आहार फाइबरको राम्रो स्रोत हो, जसले पाचन स्वास्थ्यलाई बढावा दिन मद्दत गर्छ । कोदोमा पाइने फाइबरले कब्जियतबाट बच्न मद्दत गर्छ र कोलोन क्यान्सरको जोखिम पनि कम गर्छ ।
मधुमेह व्यवस्थापन : कोदो कम ग्लाइसेमिक इन्डेक्स खाना हो, यसको मतलब यसले रगतमा चिनीको मात्रामा द्रुत गतिमा वृद्धि गर्दैन । यसले मधुमेह भएका मानिसहरूलाई आफ्नो रगतमा चिनीको स्तर व्यवस्थापन गर्न आवश्यक पर्नेहरूका लागि राम्रो विकल्प बनाउँछ ।
प्रतिरक्षा प्रणाली : कोदो भिटामिन, खनिज र एन्टिअक्सिडेन्टको राम्रो स्रोत हो । यसले प्रतिरक्षा प्रणाली स्वस्थ राख्न आवश्यक छ । कोदोमा पाइने भिटामिन र खनिजहरूले शरीरको प्राकृतिक प्रतिरक्षालाई समर्थन गर्न मद्दत गर्छ, जबकि एन्टिअक्सिडेन्टहरूले शरीरका कोषहरूमा हुने क्षतिबाट जोगाउन मद्दत गर्छन् ।
तौल व्यवस्थापन : कोदो एक कम क्यालोरीयुक्त खाना हो । यसमा फाइबरको मात्रा बढी हुन्छ, जसले तृप्तताको भावलाई बढावा दिन मद्दत गर्नुका साथै तौल व्यवस्थापनलाई समर्थन गर्छ । कोदोमा रहेको जटिल कार्बोहाइड्रेटले ऊर्जाको दिगो स्रोत पनि प्रदान गर्छ, जसले धेरै खाने र तौल बढ्ने जोखिमलाई कम गर्न मद्दत गर्छ ।
हड्डीको स्वास्थ्य : कोदो म्याग्नेसियम र फस्फोरसको राम्रो स्रोत हो, जसले हड्डीहरूलाई बलियो बनाएर राख्न मद्दत गर्छ । कोदोमा पाइने म्याग्नेसियमले हड्डीको घनत्व बढाउन मद्दत गर्छ ।
कोदोका लाभदायी गुणहरूको हिसाबले भन्न सकिन्छ कि कोदे वा ढिँडे मान्छे अथवा कोदोको परिकार खाने मान्छे स्वास्थ्यको हिसाबले आधुनिक समाजका विकसित चेतना भएको मान्छे भन्दा फरक पर्दैन ।
तर, नेपालमा भने वैदेशिक रोजगारी, श्रमिकको अभाव, उत्पादनको झन्जटिलो प्रक्रियाका कारणले गर्दा गाउँ/ठाउँतिर यसको उत्पादन कम हुँदै गएको छ/जाँदै छ भने कतै स्थानीय सरकारले कोदो उत्पादनलाई प्रोत्सानस्वरुप अनुदान दिनुपर्ने आवाज उठिरहेका छन ।
यसरी नै हाम्रो मौलिक बाली कोदोको वैज्ञानिकताबारे जानिएन साथै उत्पादन बढाउन सकिएन भने हाम्रो स्वास्थ्य पनि रहने छैन । त्यसैले सराेकारवालाको ध्यान जाओस् ।
स्रोत: अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान पत्रिकामा प्रकाशित लेखहरूमा आधारित ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन २०, २०७९ ०६:३३
-1745828373.jpg)
